NSGN - Vườn hoa
đất nước những ngày mùa đông
Chúng ta đang sống những
ngày đầu mùa đông với những bất trắc của thời tiết,
có cả thiên tai và nhân tai, khi bao con người ở
miền
Trung đang vật lộn với những dòng lũ và những
cơn mưa khốc liệt, đã có người chết, đã
tổn hại biết bao hoa màu và cây trái. Còn những vùng khác trên cả
nước, dù không gặp tai ương về thời tiết,
vẫn
đang phải đối phó với những tai họa khác: thực phẩm độc
hại,
không khí, nước uống ô nhiễm, kẹt xe tắc đường...
Chưa kể những bất trắc rình rập quanh ta, sụp hố, cây đổ, cháy nhà,
cháy chợ...

Nhìn chung, chúng ta cảm thấy bất an khi đắm chìm trong ngũ trược:
bao nhiêu kẻ theo tà bỏ chính, chạy theo vật chất (kiến trược);
kèm theo đó là thói vô cảm, sự băng hoại lý tưởng,
tính thực dụng lạnh lùng, sự trống vắng niềm tin, sẵn sàng phạm tội ác vì mê muội
(phiền não trược) phản ánh qua tỷ lệ tội ác không hể giảm,
với sự xuống cấp đạo đức trong đời sống, trong kinh doanh và cả trong hàng ngũ
viên chức công quyền (mạng trược). Tất cả vẽ lên
một bộ mặt ảm
đạm tiều tụy của một vườn hoa run rẩy trong
cái lạnh mùa đông với những loài cỏ dại, hoa độc hay đang
bị sâu khoét rữa trên thân, trong nhụy.
Một vườn hoa tiều tụy đến
tội nghiệp
khi chúng ta nghe hay đọc hàng ngày rất nhiều những điều bất cập, những
chuyện bất nhẫn: ức hiếp, giết người vô tội vì những
chuyện
không đâu, doanh nghiệp chạy theo lợi nhuận bất chấp tính mạng
người tiêu dùng, gây nhiễm độc môi trường, xây thủy điện
phá rừng vô trách nhiệm gây tai họa cho bá tánh và v.v...
Thiết nghĩ nếu
như chỉ
khách quan đối phó thiên tai thôi cũng đã mệt mỏi dù
cho người trong nước biết yêu
thương, đoàn kết;đằng này chúng ta lại phải đối phó với sâu bệnh từ ngay trong
từng cánh hoa, từng cành cây trong vườn nhà mà có vị lãnh đạo
cấp
cao đã có lần kêu lên “Một con sâu đã đủ làm rầu nồi canh mà
mình lại có cả đàn đặng!”
Ươm hạt mầm
nào trong vườn hoa mùa xuân này?
Ai đó đã ví “văn hóa là
hoa của đạo lý” vì văn hóa phải sinh trưởng từ mầm đạo lý, như là cội nguồn cho mọi phẩm tính tốt đẹp sinh sôi, tăng trưởng... Những người lãnh đạo đất nước từ ngày xưa đời Lý - Trần cho đến những nhà cách mạng gần đây như các cụ
Phan Chu Trinh, Phan Bội Châu đến những lãnh tụ cách mạng sau này đều
muốn xây dựng một xã hội có văn hóa với tinh thần độc lập tự cường, một nền
luân lý: biết hy sinh mình, làm lợi cho quần chúng, muốn xây dựng xã hội mà ở đó mọi sự nghiệp liên quan đến
phúc lợi của nhân dân đều được trân trọng cũng
như phát huy dân quyền về mặt chính trị. - Xây dựng kinh tế để tạo điều kiện cho việc xây dựng
và phát triển văn hóa.
- Văn hóa là kiến trúc thượng tầng, nó
phải phục vụ nhiệm vụ chính trị, thúc đẩy xây dựng và phát triển kinh tế.
Cuộc cách mạng văn hóa mà trước đây chúng ta chủ trương, hô hào, kêu gọi nhằm biến “một nước dốt nát, cực khổ thành một nước văn hóa cao và đời sống vui
tươi hạnh phúc”(Hồ Chí Minh) bằng cách bồi dưỡng những
phẩm chất tốt đẹp,
những phong cách lành mạnh, luôn
hướng con người vươn tới
chân-thiện-mỹ để
không ngừng hoàn thiện bản thân mình.
Những phẩm chất
ấy
hôm nay đang ở đâu? Đạo lý xã hội đang xuống cấp
khi người ta mưu quyền đoạt
lợi, từ chuyện lớn đến chuyện bé, những nguyên lý “ở hiền gặp lành” “gieo
nhân nào gặt quả nấy” hình như không còn ai e sợ vì họ
không tin vào “địa ngục” dù địa ngục đang ngự
trị tâm hồn họ! Người
dân Việt qua bao thế hệ đã làm lành tránh dữ, tin vào lý nhân quả
nhưng sự giáo huấn từ trong gia đình ra ngoài xã hội hiện nay chểnh mảng, thiếu
quan tâm. Xu hướng thực dụng trong thanh niên và cả thiếu niên giữ vai
trò chính trong định hướng
hành động.Chúng
tôi đã từng đề cập việc phải ươm mầm “thiện” từ tấm bé (đọc
bài “Gieo lại hạt từ tâm” trong NSGN) vì nếu trẻ thơ không được huân tập,
tưới tẩm tâm yêu thương thì những ngộ nhận về thành
công hay về quyền lực có thể khiến cậu bé ấy trở thành kẻ chỉ biết dựa vào sức
mạnh
để khống chế và vượt lên trên kẻ
khác, thậm chí, hủy hoại hay “tiêu diệt” đối thủ, cả
nghĩa đen và nghĩa bóng. Hiện nay chúng ta đang chứng kiến tinh
thần cạnh tranh quyết liệt ở mọi tổ chức, mọi địa phương. Con người bảo
vệ quyền lợi cá nhân hay tập thể của mình bằng mọi phương tiện, kể cả triệt
hạ nhằm thỏa mãn tham vọng của mình.
Đức Phật nêu rõ các dục là nguồn gốc
của xung đột và chiến
tranh, và do vậy Ngài dạy các đệ tử phải dùng trí tuệ và thiền định để chế ngự các dục: “Này các Tỳ-kheo, do dục làm
nhân, do dục làm duyên, do dục làm nguyên nhân, do chính dục làm nhân, vua tranh đoạt với vua... mẹ tranh đoạt với con, con tranh đoạt với mẹ, cha tranh đoạt với con, con tranh đoạt với
cha...” (Trung bộ I, 87). Một
nguyên nhân nữa của đấu tranh và xung đột
là sự so sánh giữa mình và người, xem các
người khác là bằng mình hay hơn mình, hay thua
mình. Do vậy Đức
Phật dạy:
“Bằng, thắng
hay thua ta,
Như
vậy đấu tranh khởi;
Cả ba không
dao động,
Bằng, thắng
không khởi lên”.
(Tương
ưng I, 15)
Phật dạy chiến tranh xảy ra đem đến đau khổ
vô lượng vô biên cho mọi người.
Phương pháp hay nhất là đừng nên dùng chiến
tranh dể giải quyết các xung đột, phải dùng các phương pháp hòa
bình để
chấm dứt các bất đồng ý kiến và các xung đột. Do vậy,
Ngài dạy sáu pháp cần phải ghi nhớ (lục hòa) để xây dựng tình tương
thân tương ái giữa chúng sanh, sống với nhau hòa hợp
như nước với sữa, nhìn nhau với cặp mắt ái kính. Ngoài ra Người
còn dạy dùng Tứ vô lượng tâm “Vị ấy an trú, biến mãn một
phương với lòng từ... lòng bi... lòng hỷ... lòng xả, cũng vậy
phương thứ hai, cũng vậy phương thứ ba, cũng vậy
phương thứ tư. Như vậy cùng khắp
thế giới, trên, dưới, bề ngang, hết thảy
phương xứ, cùng khắp vô biên giới, vị ấy an trú biến mãn với tâm câu hữu
với xả, quảng đại vô biên, không hận, không sân”. Đạo đức
Phật giáo
đã là một nếp sống hài hòa với con người, đồng
thời cũng là một nếp sống hài hòa với thiên nhiên:”Này các Tỳ-kheo, Ta không
có tranh chấp với đời, chỉ có đời tranh chấp với Ta.” (Tương
ưng III, 165). Tâm từ của đạo Phật mở rộng đến
tất cả chúng sinh, kể cả các loài côn trùng nhỏ bé, các loài cây cỏ hữu tình.
Nói
như Bùi Giáng:
“Trần
gian ơi, cánh bướm cánh chuồn chuồn
Con kiến bé, cùng hoa hoang cỏ dại,
Con vi trùng sâu bọ cũng yêu luôn”.
Chúng ta phải
làm gì trong mùa xuân này?
Đức Đạt
Lai Lạt Ma từng nhắn nhủ: “Những vấn đề của
chúng ta, dù đến từ bên ngoài, như chiến
tranh, như bạo lực, như tội ác, hay
đến từ bên trong dưới hình thức
khổ
đau về tâm lý hay tình cảm, đều sẽ không tìm ra giải pháp chừng
nào chúng ta còn không hiểu chiều sâu nội tâm của ta”. Chắc chắn rằng nếu
muốn những
đóa hoa đạo lý ấy ra đời hay luôn tươi mát, chúng ta
phải ủ mầm mới hay chăm sóc những nụ hoa, cánh hoa có sẵn, đang mọc
nhưng bị cỏ dại hoa hoang chèn ép, che khuất.
Sao không ai đưa vào chương trình giáo dục những nội dung thiết thực
hơn như tình bạn, tình làng nghĩa xóm trước khi mở rộng ra các
phạm trù lớn hơn như tình dân tộc, nghĩa đồng
bào... Người ta phải trân trọng sinh mạng và tài sản kẻ
khác, trước khi làm điều gì đó lớn
hơn như cẩn trọng với ngân quỹ hay ngân sách!
Phải lưu ý rằng cái mới ra đời trên nền cái cũ, thối nát, hôi tanh và mục đổ. Phật ở trong chốn hồng
trần mà ra. Đóa hoa đạo lý ấy như những đóa sen phải sinh ra từ bùn, từ quần chúng, vượt
lên bao giằng xé, đấu tranh, hy sinh để vững mạnh. Chủng tử của Phật tánh nằm ở khắp nơi trong pháp giới này, trong ta. Bao nhiêu người ngã xuống hôm qua đã luôn mơ về những hạt sương
mai đã thấm đẫm ánh bình minh của ngày mới,
mùa mới, dào dạt lòng người. Ngày mà
văn hóa là hoa của Đạo lý, đánh thức chí tự cường dân tộc,
tinh thần đoàn kết, ý thức cộng đồng gắn kết gia đình-làng xã-lòng nhân ái, khoan dung, trọng nghĩa
tình, đạo lý, đức tính cần cù, sáng tạo trong lao động, sự tinh tế
trong ứng xử, tính giản dị trong lối sống.
Nói
như Hòa thượng Đức Nhuận: “Cuộc đời của Đức Như Lai đã thực
chứng điều này. Là
Phật tử, những người may mắn được kế thừa đức sáng trí tuệ của Phật tổ, chúng ta không thể làm ngơ trước
những khổ đau của xã hội. Chúng ta cần trao cho thời đại một nội dung Phật giáo, nội dung từ bi mẫn
nhuệ để nương vào đó con người ổn định tâm tư, ổn định cuộc sống và cùng xây dựng
một xã hội vui ấm.” (Đức Nhuận, Trao cho thời đại một nội dung Phật giáo,TS Vạn Hạnh số 20, 1967).
Chúng ta phải hành động bằng
một chương trình thực tế, một chiến lược tổng thể
song song với những chính sách văn hóa vì “Nếu đạo Phật chỉ khép mình trong những ngôi chùa, những
tu viện, chỉ là một thứ tiêu khiển cho những kẻ mệt mỏi với đời, đạo Phật không thể nào sóng gió. Nhưng khốn nỗi đạo Phật đã đến nước Việt Nam, đã thấm nhuần vào miếng đất, mảnh gạch, lá
cây ngọn cỏ, thấm nhuần vào tâm
trí người Việt Nam, nên đạo Phật không thể là một đối tượng vô tri bất động mà phải thở, phải nói, phải trình bày, phải đi phải đứng.” (Thích Trí Thủ, Xuân Vạn Hạnh, TS Vạn Hạnh
số 20, 1967).
Những cái “phải” này của Phật giáo không gây bất ổn xã hội mà làm gắn kết nhân tâm, phát triển đất nước trên nền tảng hòa hợp và bình yên. Có thể minh chứng qua những triều đại rực rỡ thời Lý -Trần khi những vị minh quân đã thắp sáng vườn hoa đạo lý vì khi ấy “Xuân khứ, hoa thường tại/ Nhân lai, điểu bất kinh” (Kệ khai thị) vì xuân dù đi hoa vẫn còn ở lại, người đến gần không làm chim kinh
sợ.
Đó là thế giới của hạnh phúc vĩnh cửu vì đạo lý không chỉ có một thời và đó cũng là niềm lạc quan miên viễn của “Đêm qua sân trước, nhành mai nở bừng”
(thơ
Mãn Giác. HT.Quảng Độ dịch).