Tánh thủy là tựa đề (18) của một bài viết trong Bộ Chơn lý, gợi ý một góc nhìn dung thông giữa đạo Phật và nền văn hóa phương Đông nơi mà hệ thống tư tưởng Khổng Mạnh là nền tảng.

Nhân hướng tới kỷ niệm 100 năm ngày sinh của Tổ sư Minh Đăng Quang (26-9-Quý Hợi, 1923 – 26-9-Quý Mão, 2023), xin giới thiệu cùng bạn đọc phần diễn kệ Chơn lý Tánh thủy của Hòa thượng Thích Giác Toàn, Phó Chủ tịch Hội đồng Trị sự, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phật học VN, Trưởng ban Thường trực Giáo phẩm Hệ phái Khất sĩ - thành viên sáng lập GHPGVN.

Quân tử tánh như thủy

Ông Khổng Phu Tử nói:

Phu là đại trượng phu

Tử là chí quân tử

Chí quân tử xưa nay

Lấy cửu châu¹ lập nghiệp

Đại trượng phu cũng vậy

Lấy tứ hải vi gia

Tức bốn biển là nhà!

Người trượng phu quân tử

Tánh như mây, như nước

Bay khắp cùng thiên hạ

Mà được chỗ hơn người

Phật gọi là tâm thủy

Có người lại gọi nước

Là trời trăng mây gió

Vì lớp trong nổi lên

Lớp trên mắt kiếng nước

Có ánh sáng ngũ sắc

Soi rõ cả muôn hình

Tất gọi là mắt trời

Nơi mặt biển, trời nước

Dính liền một màu sắc

Gọi đó là chân trời

Trên trời có chi thì

Xem trên nước sẽ thấy

Nên gọi là Trời nước.

Trời là lớp trên cao

Thanh nhẹ, chớ không phải

Là không gian trống rỗng

Trong võ trụ không gian

Bao những quả địa cầu

Không có đâu trên dưới

Tiếng nói lớp trên đây

Là nước, còn chất nặng

Dơ lóng xuống là đất.

Gọi trời trên đất dưới

Câu nói ấy chỉ nơi

Sự sống của loài người

Câu nói ấy so sánh

Để dạy trẻ em rằng

Thiện là đạo, thiên đường

Nước trong sạch trên cao

Còn ác là vô đạo

Là địa ngục như đất

Dơ bẩn ở dưới thấp.

Thiện: Đường đi xa dài

Ác: Đoản ngắn chẳng lâu!

Thiện như là lý trí

Là tinh thần như nước

Còn ác là sự vật

Vật chất như đất bùn

Như khám ngục khổ đau!

Người quân tử trượng phu

Tức là như trời nước

Bao la rộng lớn hơn

Khác kẻ ác tiểu nhơn

Thất phu² tâm nhỏ hẹp

Như hột cát hang sâu.

Giáo lý ấy chỉ dạy

Phân định tâm lượng người

Chớ địa ngục thiên đường

Không phải là đâu cả!

I.

Nước là một chất lỏng

Chan hòa với các chất

Như sự không xan tham

Chan sớt sống chung cùng

Với tất cả chúng sanh

Nước bao giờ cũng mát

Dầu phải bị đốt nấu

Thì sau đó nó cũng

Mát trở lại tánh cũ

Cũng như người quân tử

Không bao giờ sân giận

Dầu bị ai gây, chọc

Cái nóng ấy cũng chỉ

Trong giây lát mà thôi!

Vì bởi người đã quen

Tánh mát ấy tự nhiên

Tự nhiên nó mát lấy!

Nước màu sáng trắng cũng

Như trí người quân tử

Chẳng chút giận, si mê.

Mặt nước thì bằng phẳng

Sáng rỡ và tự nhiên

Cũng như sự im lặng

Sự chơn như, công bình

Theo đạo lý giác ngộ

Như sắc diện sáng rỡ

Bậc quân tử trượng phu

Nước trong như lòng không

Dính lợi của nhà đạo

Giống như vị nước ngọt

Giống lời nói người hiền

Nước ngọt như lòng mẹ

Nhẹ hay chảy có đường

Nên kêu là nho nhã³

Là nhu hòa, nhu đạo!⁴

Nước lưu thông thì không

Chi ngăn bít được nước

Cũng như nhà thông thái⁵

Chu du khắp thiên hạ

Chỗ nào cũng đến được

Nước không hột phân tách.

Cũng như lòng sống chung

Của từ bi bác ái

Đại đồng của nhơn loại

Bình đẳng nhà đạo đức

Không chia rẽ phân biệt

Không ích kỷ riêng tư.

Nước chỉ một màu trắng

Tức là sự thanh bạch

Của các vị đạo sư

Nước cũng có vị lạt

Nhưng khi biến sanh đất

Thú, cỏ, cây, sắt, đá...

Thì có đủ mùi vị

Như pháp giáo Thánh Hiền

Lời lẽ rất bình dị

Mà tánh cách nghĩa lý

Rất quý hay, mầu nhiệm

Do đó mà sanh đẻ

Của chúng sanh sự sống

Thiếu ăn thì người tu

Còn có thể nhịn được

Thiếu nước ắt chẳng xong

Thiếu không ác không sao

Thiếu thiện lành thì chết.

Nước ao này ao kia

Tuy khoảng cách dài ngắn

Nhưng nó cũng có thể

Hang mạch thông đồng nhau

Cũng như xứ đạo đức

Bên này và bên kia

Tuy ở cách xa nhau

Chớ tinh thần lý trí

Điều lành lúc nào cũng

Dung hợp lại làm một

Không ai ngăn cản được!

Nước bao giờ cũng lắng

Thấm nhuần trong lòng đất

Làm cho đất dính liền

Khắn khít không đến nỗi

Khô khan từng hạt bụi

Như giáo lý Thánh Hiền

Lúc nào cũng từ bi

Thương xót kẻ lợi danh

Dạy khuyên kẻ ác quấy

Cảm hóa phải từ từ

Chớ không nỡ để cho

Họ chia rẽ tương tàn

Tương sát hại lẫn nhau!⁶

Không ai chém giết đánh

Đập được nước, hại nước

Dầu sau cơn quậy, động

Nước vẫn về yên lặng

Bằng phẳng tự như nhiên

Không có chi hề hấn.

Người quân tử cũng vậy

Chẳng bất bình ai cả

Cũng chẳng chi làm tổn

Hại xao xuyến tâm người

Dù ai múc nước uống

Hay đem nước nấu khô

Hay đổ đi đâu nữa

Nước cũng về với nước!

Là chất nước trở về

Hoặc nước chết thân hình

Còn linh hồn của nước

Làm mây và hóa mưa

Sanh thân trở về với

Nước lại y như cũ

Khác nào người đạo dù

Ai cám dỗ đi đâu

Lợi danh nào ràng buộc

Thì lòng đạo bao giờ

Cũng trở về với đạo

Chẳng bằng xác thịt được

Thì sau khi chết đi

Linh hồn cũng trở về

Sanh nơixứ đạo mình.

Nên gọi xứ của người

Quân tử chỉ có thêm

Chớ không hề có bớt

Không hề bị thất lạc

Rơi rớt mất một người!

Vì người quân tử thì

Không vong bổn bỏ đạo

Mà chịu đi xu hướng

Ở lại với ai ai

Chỗ nào tài danh lợi!

Người quân tử chẳng mất

Cũng như nước bao giờ

Cũng hoàn lại về nước!

Nước của quả địa cầu

Dầu bốc hơi thành mây

Nhưng xoay đi lộn lại

Thì đời đời kiếp kiếp

Vẫn y nguyên một mực

Không dư và không thiếu!

Khác nào người quân tử

Cư xử với cuộc đời

Lúc nào cũng y vậy

Chẳng lưng cũng chẳng đầy

Sau trước không sai khác.

Nước dẻo dai, mềm yếu

Nho nhã và nhu hòa

Chan sớt tùy lớn nhỏ

Mà bền bỉ mạnh yếu

Hay lớn nhỏ nặng nề

Như biển dã mênh mông

Cũng như thùng nước nặng

Máy chạy mạnh bằng nước

Hay như nước còn hoài

Không mất cũng không chết!

Nước bao giờ cũng là

Như con của tất cả

Mà nước cũng lại là

Chúa tể, là cha nuôi

Là mẹ sanh, thầy dạy

Của tất cả chúng sanh.

Vạn vật và các pháp

Thảy do nước mà ra

Chữ “quân” là vua của

Xã hội người tôn xưng

Chữ “tử” là tự mình

Là con của người xưng

Tự mình gọi mình tôn

Là đạo người quân tử

Là che chở sanh sản

Giáo hóa cả muôn loài

Là vô cùng cao quý.

Tuy mềm yếu, lỏng nhẹ

Trôi chảy và chiều chuộng

Như sợ sệt, ai muốn

Sao theo vậy, cũng như

Không ta, không tự chủ

Không nhứt định, là cái

Sự sống của chúng sanh

Sống tùy theo nhân duyên

Như thế - một sức mạnh

To lớn và ích lợi

Được bền dài... sống mãi!

Người quân tử thắng được

Cái ý của chính mình

Thắng được cái thô lỗ

Cái cộc cằn, dốt nát

Cái ngang bạo, tự đắc

Tự cao và kiêu hãnh

Ngã mạn, chấp ta mình

Nên gọi là thắng hay

Sự mới mẻ lạ lùng

Ít làm được mới quý.

Trong đời sự thành công

Bậc chính nhân quân tử

Cũng như hạt mưa chảy

Thành lối mòn trên đất

Và lôi rủ bòn vét

Kéo đất xuống dòng sông

Là cho nước càng cao

Đất càng thấp trồi lên

Đất kia mòn lẵn xuống

Như “nước chảy đá mòn”.

Nước thì bao giờ cũng

Ở trên đất, gò cao

Nước thì ở hố thấp

Vẫn luôn ở trên đất

Như gặp chỗ đất thấp

Nước phủ tràn bít đất

Đất thì không bao giờ

Bít được nước, che nước

Vì không ở chỗ đó

Nó sẽ chảy chỗ kia

Cũng như trên mây thì

Hơi nước trên hơi đất

Hoặc khi mưa xuống thì

Nước đọng trên chót núi

Trên đỉnh nhà mà thôi!

Nên gọi thiện là đầu

Ác là chơn thấp dưới

Nước trên ác chơn dưới

Người quân tử là kẻ

Trên đầu của chúng sanh

Cũng y như vậy đó!

Ai mà không tôn kính?

Không phải đem của cải

Nâng cao người quân tử

Ai không đem vật chất

Kéo trôi theo nguồn đạo

Ai mà chẳng hạ bỏ

Xác thân để tô đắp

Với đạo thiện trên cao?

Dầu cho giữa cõi đời

Cái ác cao đến mấy

Vật chất chỗ cao nhiều

Cái thiện bị lấn áp

Chớ không phải cái thiện

Là ở dưới đáy sâu

Trái lại, xứ nào để

Ác thấp, vật chất ít

Là đạo đức sẽ phủ

Tràn giăng bủa như nước

Ngập mênh mông kia vậy.

Nước là đạo, là pháp

Nước là thiện, là lành

Nước sống đời vĩnh viễn

Tánh của người quân tử

Là tâm của chư Phật

Thân của trời chư Thiên

Là trí của loài người

Khi xưa bậc hiền triết

Muốn chúng sanh tập theo

Tánh nước... sống ở đời

Nên đặt tên là nước

Nước là dân,là đạo

Là tâm thủy, tánh nước.

Người biết lo việc nước

Tức trau dồi tâm thủy

Tập tánh quen như nước

Chớ nào phải là sự

Đánh giết hại ai đâu.

Nước là quân tử, Phật

Mà các bậc đại hiền

Muốn tất cả đều tu

Chỉ đạo cho ngó thấy

Lấy nước mà so sánh

Cho dễ hiểu, mong đời

Trở nên thành xứ Phật

Xứ đạo đức, hiền lương

Chớ nào có bảo việc

Hơn thua và tranh lợi.

Nước có đất: Nước dơ

Người quân tử cũng vậy

Không dơ vì cái lợi

Và bỏ cái lợi là

Đất xuống dưới đáy chưn

Tạt qua hai bên lề

Chớ tánh nước chẳng chịu

Chấp chứa điều dơ mãi

Người ta thường giặt rửa

Cái dơ vào trong nước

Thì với sự yên lặng

Cái dơ lóng xuống đáy

Hay lúc có sóng gió

Cái dơ tạt lên bờ!

Sự điềm tĩnh người tu

Cũng y như vậy đó

Hạ bỏ các phiền não

Xuống tận dưới đáy lòng

Cùng khi nói, làm là

Xô dẹp qua một bên.

Tánh người tu vốn thường

Trong sạch và yên lặng

Nước dơ thì tự nó

Rửa lấy bằng yên lặng

Chớ chẳng nhờ ai hết!

Tự nó làm, xô đẩy

Theo nhơn duyên êm ái

Cũng chẳng phải sát sanh

Nặng lòng ai tất cả!

Đồ dơ lấy nước rửa

Người dơ lấy nước tắm

Nước dơ hay quân tử

Người tu có dơ là

Tự họ tắm rửa lấy

Chớ chẳng phiền, nhờ ai?

Ai cũng uống nước sống

Tự tắm nước làm sạch

Gần nước thì mát mẻ

Cũng như vậy, người tu

Nghe đạo đức mà no

Đã khát và vui sống

Dùng pháp lý gội rửa

Thân tâm và trí tánh

Gần người tu quân tử

Thì thân tâm mát mẻ

Trí sáng suốt làu làu!

Dầu nước ao, nước sông

Nước rạch hay nước nguồn

Thảy đổ vào biển cả

Bao nhiêu màu sắc cũng

Đều hòa chung một màu

Như bao nhiêu tông giáo

Giáo phái, chi nhánh pháp

Của đạo đức đều đến

Về chung một mục đích

Là Niết-bàn nhà đạo!

Khi mọi người đều đến

Mục đích đắc đạo rồi

Thì không còn thấy mình

Chia rẽ hay xa lạ

Và phân biệt màu sắc

Với ai ai kẻ khác

Như hồi thuở đang tu

Mang xác thân đen trắng

Của khi còn trẻ thơ

Thế màu của chúng sanh

Là màu của đạo đức

Chỗ ở của chúng sanh

Tối thượng là Niết-bàn⁷

Trước sau ai ai rồi

Cũng phải gặp nhau nơi

Ngày cuối chót kia thôi.

Nước biển thì bay lên

Trên không trung làm mây

Mây mưa rưới sông ngòi

Sông ngòi tuôn về biển

Phận việc xoay tròn thế

Nước biển vẫn một mực

Không hề cao hay thấp

Và chỉ còn tồn tại

Một chất mặn lâu năm

Của đồ dơ đọng lại

Chất mặn đồ dơ ấy

Hóa lần thành sắt đá.

Cũng y như thế đó

Tâm của người quân tử

Lọc chứa cái dơ lại

Mà bỏ thành sắt đá

Cứng trơ như vật chết

Thiện pháp như mây khí

Sạch ngọt lại mát trong

Đưa lên cao để rưới

Bố thí và cứu giúp

Nuôi sống cho người đời!

Và để lôi quến chất

Dơ ác trược của đời

Đem vào chôn sâu nơi

Đáy biển của tâm người

Cho thành ra sắt đá

Để dùng vào việc khác.

Phận sự của người tu

Phải tế độ⁸ sàng lọc

Các pháp của chúng sanh

Phải là y như vậy

Mới gọi là con rồng

Ở trong biển phun mưa

Giúp đỡ cùng thiên hạ!

Trong biển không bao giờ

Chứa một cái tử thi

Hay một món vật chất

Các vật ấy phải bị

Lóng chôn sâu lòng đất

Hay bị tạt lên mé

Hoặc nổi thành cù lao

Mà trong nước thì không

Có chứa món chi cả!

Trong tâm thức vô biên

Quảng đại của nhà đạo

Không thiên vị dung chứa

Một xác thân hư huyễn

Hay của cải ai ai

Trí của nhà đạo đức

Lúc nào cũng không không

Trống rỗng trong sạch như

Nước mát không bụi bặm

Chỉ biết có đạo lý

Tinh thần mà bỏ qua

Xác thân và của cải

Dẹp xuống dưới chân đường

Đặng thong thả, lo việc

Sống chung trong thiên hạ

Để tâm trí bao la.

Người ta thường tắm mưa

Nước trên đầu không sao

Chớ đất rớt trên đầu

Thì ai cũng bị hại!

Cũng giống y như vậy

Lời đạo đức từ trên

Dạy xuống ai cũng nên

Lời ác trược đè dạy

Ai cũng phải khốn lụy!

Người ta đội lẽ phải

Chẳng ai đội lẽ ác

Cũng thế, không bao giờ

Người chết chôn trong nước

Chỉ có đất là chỗ

Chôn người chết mà thôi.

Còn người quân tử thì

Không thể chết vì lợi

Không bị lợi đè chôn

Nên mới gọi là người

Sống mãi mãi trong đời!

Người ta vì làm ác

Mà bị chết, bị khổ

Chớ kẻ thiện có ai

Đi giết hại làm gì.

Vậy cho nên, kẻ thiện

Là không chết, bị chôn

Và người thiện, sống thiện

Chẳng giết chôn ai cả!

Những khi có bão tố

Thì nước đục dâng lên

Tràn vào ao nước trong

Đến khi nó ở yên

Lần hồi tự lóng trong

Như chất nước ao trong.

Cũng như thế, một xứ

Có đạongười quân tử

Không ngăn cấm ai cả

Dầu ngoài xứ có ai

Vào vì lòng tham lợi

Khi vào ở yên đó

Không vật chất bám níu

Nên cũng phải tự sống

Lo tu theo như người

Và bởi xứ quân tử

Không lầu đài, xe cộ

Dư dả hay khoe khoang

Như nước trong không bụi

Chẳng cấm cản ai hết.

Trái lại, những ai đến

Đó đều phải quy tùng

Trộm cướp và chiến tranh

Không hề xảy ra được!

Nước ao trong chảy ra

Ngoài sông đục chung lộn

Cũng như khi đào đất

Moi giếng gặp nước trong

Nước trong, ai cũng quý

Vui mừng lo cất giữ.

Người đạo đức trong xứ

Khi ra đi đến đâu

Cũng làm thầy thiên hạ

Khắp xứ nhờ tôn kính!

Ví bằng khi nước dơ

Tràn ngập đến đâu đâu

Gặp người sống ích kỷ

Muốn giữ nước ao trong

Thì đắp đất ngăn chặn

Đất ấy, tức vật chất

Của cải và tiền tài

Cũng như nếu có kẻ

Vì tham muốn cám dỗ

Tìm mưu kế giành giựt

Phá bỏ đạo tu hành

Thì người ta liền đem

Của bố thí giúp họ

Mà ngăn ngừa cái hại.

Cũng như thí ăn mày

Ngoài cửa... họ mới đi

Khỏi phải bị khuấy rối

Cửa nhà mới chịu đi.

Đạo lý là nước trong

Nước đục dơ tràn lên

Là ý muốn của tham

Tiền của đất đắp bờ

Con đường của người là

Trên bờ lộ của cải

Đường đi ở trên đất

Đạo đứng trên vật chất

Chẳng phải đường trong đất

Dưới đất hay là đạo

Có ở trong vật chất?

Trong đất vật chất là

Khám ngục gọi địa ngục

Kẻ tôn thờ vật chất

Sống khác nào đã chết

Như thây ma dưới mả!

II.

Nước và đất khác nhau

Đất lóng xuống đáy nước

Tức là phẩn của nước

Người ở trong vật chất

Như con trong bụng mẹ

Chịu ngộp đắm mê mờ!

Nước cũng có tiếng thanh

Trong khi bị đụng chạm

Nhưng rồi biến tan mất

Như thường không dấu vết.

Cũng như người quân tử

Danh lừng lẫy vang động

Im lặng với thời gian

Không dấu vết tai hại!

Khác hơn đất cũng có

Tiếng động vang kêu khua

Sau vết tích còn hoài!

Sự đau không lành mạnh

Giống như kẻ làm ác

Bằng vật chất lưu tích

Thán oán nó phải bị

Ghi chạm kêu ca mãi.

Nước có đường, là đạo

Đất không đường, vô đạo

Đất là con của nước

Bởi nước lóng nuôi sanh.

Nước là bà mẹ hiền

Đất là con khờ dại

Dơ, tối tăm mê muội

Cũng như kẻ ác là

Con của người hiền thiện.

Ác là con nhỏ dại

Hay phá hại mẹ lành

Nhưng trái lại mẹ lành

Bao giờ cũng tha thứ

Cho đứa con ác dại!

Tuy vậy, con đánh mẹ

Mẹ chẳng đến nỗi gì

Mà con thì mang hại

Lấy đất liệng vào nước

Nước vẫn không hề hấn

Đất thì bị tan rã.

Kẻ ác cũng như thế

Tự mình hại lấy mình

Sức mưu của mình làm

Cho mình bị chết khổ

Chớ kẻ thiện kia thì

Nào có bị sao đâu.

Trong đời không ai nỡ

Đi giết hại người hiền

Trái lại, kẻ tội ác

Khó an toàn thân mạng.

Người đời ban, cuốc đất

Không ai ban, cuốc nước

Đất có cao thấp là

Như giai cấp thế quyền

Bị người cuốc cái cao

Gió thổi quét cái cao

Cái cao phải bị mòn

Giẫm đạp cho thấp xuống.

Thật vậy, ai cũng muốn

Đắp cái thấp vì thương

Ghét cái cao muốn hại!

Cũng như, do vì lợi

Con người mới ác gian

Từ sự cuốc đất đến

Cuốc cỏ cây thú người

Cũng vì cái lợi mà

Lợi ấy sẽ ra phân

Và thành lại món ăn

Sự cuốc để gieo trồng

Cái giống ác, khổ đau

Để rồi phải sanh bịnh

Ăn đắng cay chua chát.

Thế mà người vẫn cuốc

Để cho mệt, cho chết

Cho mau bệnh, mau già

Cuốc lỗ để chôn mình!

Như con dế đào hang

Cố moi lấy cái chỗ

Cho thân nằm yên chết

Chịu sự chết vô tình

Bao bàn chân giẫm đạp

Nát tan rã xác hình

Mà không ai thương xót.

Kìa đất có lỗ hang

Nơi sụp đổ chôn thân

Thế mà chẳng ai lìa

Để bay cao tránh khỏi.

Lắm kẻ lại đội đất

Đội cái lợi vật chất

Tiền tài phủ lên đầu

Cùng ngăn che bốn phía

Tự giết hại tâm mình

Rồi kêu la giãy giụa

Hung hăng giữa cô quạnh

Làm trò cười thiên hạ

Đất đứng cao làm vách

Mới phải bị ngã nhào!

Khác nào sự không công

Của người hay, người giỏi

Đất lục cục to nhỏ

Chen lấn nhau xô xát

Khác nào những gia đình

Cộng đồng thế giới tranh

Đất không ai động đậy

Nó cũng nứt, cũng đổ.

Cũng như người vì tham

Vì lợi, chia đồng bào

Đất hay sanh ra thú

Là chỗ ở của thú

Với quỷ ma hang động.

Cũng in như xứ sở

Nhiều vật chất chỗ chứa

Kẻ ác gian xảo quyệt

Chỗ kẹt đất hang sâu.

Cũng như một đứa trẻ

Sanh ra rớt trên đất

Người ta đi trên đất

Người dọn dẹp cỏ gai

Nơi đất có đường đi

Người ta quét lượm rác

Bụi để đem vất thải.

Khác nào sự vô ích

Kẻ tham lam vì lợi

Phải bị chết bị đày

Dễ nuôi tạo người hiền

Trên cõi xa dài rộng

Tinh khiết của thời gian.

Tuy đất bụi năng chứa

Vàng ngọc và của báu

Thường sanh cỏ cây thú

Và tiến hóa đến người

Dầu người có biết ơn

Cũng giẫm đạp bới xới

Giết hại nó mà thôi!

Kẻ ác cũng như thế

Cái tham quấydơ bẩn

Của nó là phân chất

Giúp kẻ trí người hiền

Cho tinh thần mạnh lớn

Trái lại, nó là vật

Cần dùng, khi hư bỏ

Chẳng ai tiếc, nhắc ơn!

Đời của nó chỉ là

Sự tôi mọi hy sinh

Chết mình chẳng ai thương!

Tội nghiệp dành chi cả

Nó là đất trơ trơ

Là vật chết, cát bụi

Bay theo những luồng gió

Chớ nó nào có biết

Cái chủ, cái sống, ta

Và ta là của ai?

Đất: Đứa trẻ chết trơ

Nước: Bà mẹ sống đời

Đất như kẻ ở tù

Nước... thong thả dạo chơi!

Lớn hơn hết là nước

Vì nước là mênh mông

Nhỏ hơn hết là đất

Vì đất từng hạt nhỏ

Đời sống của đất như

Đứa nhỏ rồi sẽ lớn

Và biến đổi khác hình

Chớ không phải chỉ là

Đất mãi mãi một màu.

Đất cũng như thân sống

Nước là miếng ăn, sống

Không nước sanh và nuôi

Đất phải bị chết trơ!

Nước ví thể linh hồn

Đất là phần xác thịt

Nếu thiếu mất linh hồn

Như kẻ chết, người điên!

Sự thiện ác cũng thế

Trên trời nước, dưới đất

Giữa hột giống nhơn người

Là trên ác, dưới thiện

Đạo thời gian mãi mãi

Là sự sống sạch sẽ

Bằng thẳng dài rộng lớn

Gồm tất cả pháp lành

Dứt đi các điều ác

Đạo ấy là con đường

Giác ngộ của con người

Nên gọi đạo người là

Đạo giác ngộ đạo Phật

Chánh đẳng giác⁹ Trung đạo¹⁰

Là chủ nhơn hột giống

Do nước đất sanh thành

Tạo tác và dưỡng dục

Giáo lý chẳng hay cùng.

Tóm lại, có nước mới

Có đường đi là đạo

Đạo của người quân tử

Đạo làm con mà người

Kính trọng tôn là vua.

Đạo là sự giác ngộ

Thực hành của tất cả

Mà chúng ta đừng ai

Làm cho đất tan rã

Cái nước chảy trôi xuôi

Cái chết, khổ không đâu.

Chúng ta phải là những

Cái cây cao sống mãi

Đứng hoài rút lấy trong

Đất, nước, ác và thiện

Cái sống giác để nuôi

Nhánh lá và hoa trái

Để hột giống khô mãi

Cái chơn như bất diệt

Làm lẽ sống đời đời

Hay nói đúng hơn là:

Có đời trong đất nước

Được thế chẳng hay hơn?

Thân ta là từ đất

Kết hợp nước sanh ra

Tánh ta là từ nước

Sanh ra bởi do gió

Trí ta là từ gió

Sanh ra bởi do lửa

Tâm ta là từ lửa

Sanh ra bởi do đất.

Tánh nước thì năng sanh

Năng tắt trừ tâm lửa

Trí gió thì hay thổi

Hay quét sạch thân đất

Người sống đời như nước

Gió ấy kẻ bề trên

Cao hơn khắp thiên hạ

Là kẻ ở trên trời

Vậy ai muốn làm trời

Thì hãy xem mình như

Nước, gió và tránh xa

Chỗ đất lửa kia đi.

Như ta muốn làm Phật

Giữ luôn cả đất nước

Lửa gió... nên nhớ rằng:

Có nước thì đất mới

Sống: Là bản thân ta

Có gió thì nước mới

Sống: Là tánh của ta

Có lửa thì gió mới

Sống: Là trí của ta

Có đất thì lửa mới

Sống: Là tâm của ta.

Nghĩa là: Sự nóng lạnh

Mát nguội phải dung hòa

Đừng cái nào nhiều ít

Mà mang khổ vướng lụy

Như là sự ở đời

Phải có lỏng, có đặc

Có hơi và có nóng

Đều đủ không tai nạn.

Mà cũng nên nhớ rằng:

Thái quá và bất cập

Sự tai hại không vừa

Nếu thiếu một pháp thì

Ba pháp kia cũng khó

Đặng bình yên, đứng vững.

Chính sự sống: Giác ngộ

Người biết sống, muốn sống

Được sống mãi đời đời

Hiểu nước để hiểu đất

Đặng hiểu cả lửa gió

Người biết rõ tứ đại

Tức là Phật - Như Lai.

Vậy chúng ta nên phải

Tu tinh tấn làm Phật

Và đặng cho cõi đời

Trở nên là xứ Phật

Thì quý biết dường nào!

Sao ai ai lại chẳng

Cầu mong “Một lẽ sống”

Vì ai ai cũng là

Thành Phật - Tánh thủy hết.

---------------------------------------------

¹ Cửu châu: để chỉ 9 đơn vị hành chính cổ đại của Trung Quốc, bao gồm Ký Châu, Duyện Châu, Thanh Châu, Từ Châu, Dương Châu, Kinh Châu, Lương Châu, Ung Châu (Úng Châu) và Dự Châu.

² Thất phu: người dân thường, kẻ vô học.

³ Nho nhã: người có dáng vẻ học thức.

⁴ Nhu đạo: đường lối uyển chuyển.

⁵ Thông thái: một thuật ngữ dùng để chỉ ѕự am hiểu ѕâu rộng những kiến thức về nhiều lĩnh vực khác nhau trong cuộc ѕống хã hội ngàу naу.

⁶ Tương sát: tàn sát lẫn nhau.

⁷ Niết-bàn: là một khái niệm trong Phật giáo và Ấn Độ giáo, là mục đích chính, cuối cùng của các nhà tu hành. Tuy nhiên, Phật giáo lại nhìn nhận Niết-bàn là trạng thái diệt tận được tham ái, sân hận và si mê để đạt đến trạng thái bình lặng tuyệt đối. Còn riêng về Ấn Độ giáo, Niết-bàn là sự trở về của linh hồn cá nhân (Atman) vào với linh hồn vũ trụ (Brahman), của tiểu ngã vào với đại ngã.

⁸ Tế độ: cứu vớt chúng sinh ra khỏi bể khổ, theo đạo Phật. Ra tay tế độ.

⁹ Chánh đẳng Chánh giác: chỉ cho Đức Phật, là cha lành của muôn loài, là thầy chung của thế giới, là chúa tể của võ trụ, cũng chính là chơn lý pháp bảo.

¹⁰ Trung đạo: là con đường giữa. Chánh là giữa, bên là tà, chánh giữa kêu là đường đạo. Đường là giữa hai bờ lề hai bên nên kêu là Trung đạo, đạo chánh.