Sự tương tác của Phật giáo với thời đại kỷ thuật số

.Khi học bản kinh Hoa Nghiêm, Đức Phật diễn tả Pháp giới như một tấm lưới của trời Đế Thích, mỗi mắt lưới có một hạt ngọc mani, và những hạt mani này phản chiếu lẫn nhau tạo nên một sự tương chiếu vô cùng tận. Pháp giới dung nhiếp lẫn nhau mà không có sự chương ngại về chiều kích. Thế giới ấy, chúng ta cũng khó mà tin nổi.

Thế nhưng, với những thành tựu của công nghệ số, ngày nay, dần dần chúng ta trải nghiệm và hiểu được những cái siêu việt của cuộc sống, hay những cái bất khả tư nghị nói theo ngôn ngữ của kinh Hoa Nghiêm. Pháp giới bao la được chứa đựng trong cái nhỏ nhiệm: "Càn khôn tận thị mao đầu thượng, Nhật nguyệt bao hàm giới tử trung" (Trời đất rút lại bằng đầu sợi lông; mặt trời, mặt trăng có thể nằm lọt trong một hột cải) - như Thiền sư Khánh Hỷ (1067 - 1142) đã phát biểu trong bài "Đáp Pháp Dung sắc không phàm thánh chi vấn").
Ngày nay chúng ta sống trong một thế giới tiến bộ với những đột phá về công nghệ, đặc biệt là công nghệ số. Xã hội hôm nay đã khác xa so với xã hội thời Đức Phật, xét về mặt kỹ thuật và tổ chức; nhưng con người hôm nay, về bản chất, vẫn là con người của 2.500 năm trước.
Chính vì con người ngày hôm nay vẫn mang bản chất của con người của nhiều thế kỷ trước, cho nên, sau hơn 2.500 năm, giáo lý của Đức Phật vẫn phù hợp với chúng ta và càng thể hiện sự siêu việt của nó khi tương tác với những thành tựu của con người trong lãnh vực khám phá thế giới. Rực rỡ giữa những thành tựu của con người, công nghệ số thực sự ảnh hưởng rất lớn đến sự nghiệp xiển dương Chánh pháp của Đức Phật, đem lại nhiều thuận lợi cho cộng đồng Phật tử chúng ta.

Mặt thuận lợi
1- Với sự phát triển của kỹ thuật số, kinh điển Phật giáo không còn hạn chế trong khuôn khổ tự viện của giới xuất gia. Ngày nay, nhiều phiên bản điện tử Đại tạng kinh đang được hoàn thiện với nhiều ngôn ngữ khác nhau. Chúng ta có thể gọi đây là một yếu tố làm phẳng quan trọng trong Phật giáo theo thuyết Thế giới phẳng của nhà báo Mỹ nổi tiếng Thomas L. Friedman. Trong Thế giới phẳng, sự ma sát trong những chuyển động của thế giới được giảm thiểu tối đa; trong Phật giáo thời đại kỹ thuật số, những rào cản đối với nguồn tài liệu cấp một - tức là Tam tạng kinh điển - được xé tan dần. Mọi người đều có cơ hội truy cập nội dung kinh điển một cách bình đẳng. Trước đây, bộ Đại tạng kinh Đại Chính tân tu, hoặc như bộ Nikaya tạng Pali dường như xa lạ thậm chí với cả tu sĩ Phật giáo. Vậy mà, với những phiên bản điện tử trên CD và Internet ngày nay, bất kỳ một ai biết sử dụng máy vi tính và Internet đều có thể truy cập dễ dàng, cũng như tìm kiếm những đoạn kinh nguyên văn theo ý muốn cùng với những thông tin cụ thể tương ứng với các phiên bản giấy. Đây thực sự là một thế lợi rất lớn cho Phật giáo, nó mở ra cho mọi người cánh cổng đi vào lãnh địa nghiên cứu Phật pháp.

2- Sự bùng nổ về xuất bản thông tin. Sự bùng nổ xuất bản thông tin nói ở đây chính là chức năng mở của Internet. Ngày nay, người đến với Phật giáo không còn chỉ thụ động tiếp nhận thông tin mà họ có quyền và cơ hội xuất bản, trình bày những quan điểm và hiểu biết của mình dễ dàng trên mạng lưới Internet. Nếu trước đây, chúng ta muốn bày tỏ sự phản hồi đối với một quan điểm nào đó được ghi trên sách báo, chúng ta chỉ có cách viết thư giấy trực tiếp cho tác giả hoặc nhà xuất bản. Còn bây giờ, chúng ta có thể tự tạo một trang web riêng hoặc bất cứ nơi nào trên mạng lưới ảo để nói vấn đề đó với tất cả mọi người trên toàn cầu. Khi đối diện với thế giới ảo của Internet, mọi người trình bày quan điểm của mình cởi mở hơn. Thông tin không còn là một chiều như chúng ta đã từng kêu ca, mà nó quy tụ được hầu như nhiều cách nhìn trái ngược nhau. Đây là một thế lợi để mọi người cùng chia sẻ những nội dung tu tập trong Phật giáo. Ngoài ra, sự phát triển công nghệ thông tin cũng giúp cho việc in ấn và chế bản các sách báo Phật giáo bằng phiên bản giấy cũng thuận lợi hơn rất nhiều.
3- Với sự tiện lợi của công nghệ số, chúng ta dễ dàng tập hợp các nguồn tài liệu hơn để phục vụ cho việc học tập và nghiên cứu cũng như phổ biến những giá trị tâm linh của Phật giáo. Chúng ta không còn thấy các kho sách đồ sộ để nói lên tầm vóc của nội dung thông tin mà ai đó sở hữu. Trên chiếc máy vi tính nhỏ, chúng ta có thể cất chứa rất nhiều thông tin từ những nơi mà chúng ta đã một lần lướt qua. Rất nhiều từ điển Phật học dạng số đã được phát triển và sử dụng. Chúng ta không cần phải lật từng trang của một pho từ điển dày gần 8.000 trang để tìm một định nghĩa; với công nghệ số, chỉ cần nhập nội dung cần tìm và có ngay lập tức.
4- Phương tiện truyên thông tiến bộ càng giúp cho hoạt động hoằng pháp đạt hiệu quả hơn. Ngày nay có rất nhiều diễn đàn cũng như giảng đường Phật pháp ảo mở cửa mọi lúc mọi nơi trên mạng toàn cầu. Chúng thực sự chia sẻ một phần trách vụ của người làm công tác hoằng pháp. Nếu ngày trước, việc nghe pháp chỉ xảy ra ở những pháp hội cụ thể một cách khó khăn, thì ngày nay, người sử dụng máy vi tính và Internet có thể nghe cùng một nội dung ấy tùy theo thời điểm thích hợp cho bản thân. Chúng tôi đã từng tham dự những khóa giảng online với vai trò thính giả cũng như diễn giả. Rồi những buổi văn nghệ và nghi lễ online nhân dịp Phật đản. Những hoạt động ấy tuy không hoành tráng như diễn ra ở trên bên ngoài nhưng nó vẫn nhận được sự hưởng ứng của rất nhiều người và không bị ngăn chia giới tuyến, người ở Mỹ cùng diễn kịch với một người ở Việt Nam là chuyện rất bình thường.

Mặt thách thức
Tuy nhiên, sự phát triển nào trong phạm vi thế gian cũng đều có mặt trái của nó. Bên cạnh cái tốt luôn tiềm ẩn cái xấu nguy hiểm. Công nghệ thông tin làm bùng nổ thông tin trên mạng lưới ảo Internet, khiến cho người sử dụng luôn có nguy cơ bị xâm nhiễm nếu khả năng phòng hộ căn môn không đúng mức.
1- Sự tràn ngập thông tin có nhiều ảnh hưởng không tốt đến đời sống tu tập, đặc biệt đối với người xuất gia. Thế giới ảo luôn hứa hẹn nhiều chuyện hấp dẫn, hay có, dở có. Trong cuộc sống đời thường, ranh giới giữa cái xấu và cái tốt đã khó phân định, trong thế giới ảo, ranh giới đó càng mờ ảo gấp bội lần. Phật tử sử dụng Internet dễ bị lôi cuốn bởi những thông tin vô bổ, vừa anh hưởng đến tiến trình tu tập làm ô nhiễm thân tâm vừa phí phạm thời gian. Chẳng hạn như thế giới game online, đây là một vấn nạn chung của xã hội, cộng đồng Phật giáo cũng không nằm ngoài vấn nạn đó.
2- Thế giới ảo rất thuận lợi cho chúng ta truyền bá Chánh pháp của Đức Phật, nhưng đồng thời cũng là vũ khí đắc dụng của những thành phần bất hảo trong xã hội cũng như của những thế lực đối kháng. Chẳng hạn có những trang web chỉ chuyên đăng tải những nội dung chê bai Phật giáo thông qua hình ảnh của những cá nhân bất thủ quy giới làm ảnh hưởng đến diện mạo chung, bóp méo sự thật về bản chất thanh tịnh hòa hợp của Tăng già. Có nhiều kẻ lợi dụng mạng lưới toàn cầu để truyền bá các thông tin xuyên tạc, làm mất đi nét đẹp truyền thống của Phật giáo đối với những người chưa biết đạo.
3- Thời đại kỹ thuật số thách thức những người xuất gia phải thông hiểu thêm nhiều lãnh vực của xã hội, phải có trình độ diễn bày Phật pháp. Phật tử tại gia và người ngoại đạo ngày nay tiếp xúc được với những nội dung Phật pháp thông qua Internet, cho nên khi tiếp xúc với người xuất gia, họ không những kỳ vọng ơ người xuất gia một phẩm chất đạo đức cao đẹp mà còn đòi hỏi sự thông thạo cách lãnh vực như tin học, ngôn ngữ, triết học, tâm lý, và đặc biệt là khả năng diễn giải giáo lý của Đức Phật một cách rõ ràng, có khoa học. Họ không chỉ biết lắng nghe như trước đây mà luôn luôn ở tư thế học hỏi và tìm hiểu, họ sẵn sàng đặt ra bất kỳ câu hỏi nào cần thiết cho trí ưa hiểu biết của họ.

Kết luận
Đứng trước một thời đại thông tin nhạy bén như thế, cái lợi cái hại luôn ngấp nghé kề nhau, người Phật tử cần phải biết áp dụng Chánh pháp của Đức Phật vào đời sống công nghệ để sử dụng hữu hiệu những thành tựu của xã hội đồng thời giảm thiểu những tiêu cực do chính chúng đem lại. Nêu lên định hướng này, chúng ta sẽ thấy giáo lý Bát chánh đạo của Đức Phật thực sự là kim chỉ nam cho cộng đồng dân cư mạng, giúp họ không lạc hướng trong thế giới đa chiều của Internet và các sản phẩm kỹ thuật số khác.
1- Chánh kiến và chánh tư duy: chúng ta phải nhận biết những giá trị đích thực của thời đại kỹ thuật số, biết cái nào có ích, cái nào không có ích, thông tin nào cần được xử lý, thông tin nào cần bị loại bỏ không cho xâm nhập vào các căn môn và xử lý chúng theo định hướng nào cho có ích. Đây chính là Tuệ trong 3 môn học tối thượng (tam vô lậu học) của Phật giáo.
2- Chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng và chánh tinh tấn: mỗi khi xuất bản thông tin lên thế giới ảo chúng ta phải dùng lời lẽ chân thật, hòa nhã, tránh xung đột, khích động, xuyên tạc. Đồng thời chúng ta phải định hướng công nghệ số vào những mục đích đúng đắn, làm lợi người lợi mình. Thực hiện được như thế là chúng ta đã thực hiện sự phòng hộ giác quan đúng theo tinh thần của giới luật.
3- Chánh niệm và chánh định: ghi nhớ rõ ràng những hành vi của mình trong quá trình sử dụng thế giới Internet, không để nhầm lẫn những thông tin đáng tiếc. Đó cũng chính là ý nghĩa của Định trong lãnh vực công nghệ thông tin.
Một khi làm chủ được bản thân như thế, chúng ta không ngại gì những cạm bẫy tiềm ẩn trong thế giới ảo. Chúng ta sẽ sử dụng công nghệ số một cách hữu hiệu, mang lại những giá trị Chân Thiện Mỹ cho bản thân và xã hội.