Thủ phạm trong bóng tối

Cho đến thập niên vừa  qua, nhiều nhà điều trị vẫn tưởng tình trạng bội nhiễm trên niêm mạc dạ dày thường là hiện tượng thứ cấp khó tránh sau khi ổ viêm loét đã thành hình. Phát hiện gần đây về khả năng gây bệnh của vi khuẩn Helicobacter pylori trên niêm mạc dạ dày, chủ yếu trong vùng thượng vị, nơi dạ dày có cấu trúc rất mong manh vì tiếp giáp với thực quản, đã khiến nhiều thầy thuốc phải thay đổi quan điểm chẩn đoán và phác đồ điều trị viêm loét dạ dày. Từ kết quả đáng tin cậy của nhiều công trình nghiên cứu quy mô và lâu dài, hiện không còn ai nghi ngờ về vai trò hoàn toàn chủ động của vi khuẩn Helicobacter trong tiến trình gây viêm loét. Hơn thế nữa, cho dù còn trong vòng nghiên cứu, nhưng không mấy ai còn nghi ngờ về mối liên hệ giữa vi khuẩn này và tần số tái phát. Thầy thuốc nào lâu năm kinh nghiệm với bệnh đường tiêu hóa ắt hẳn đã ghi nhận là nhiều loại thuốc trị viêm loét dạ dày kinh điển khó giữ được hiệu quả như mong muốn nếu bệnh nhân đồng thời nhiễm khuẩn Helicobacter. Xét nghiệm kháng thể có trị số dương tính càng cao thuốc càng ít tác dụng.

Mối nguy vì Helicobacter chưa dừng lại ở đó. Đáng lo hơn nhiều là vi khuẩn không chỉ hiện diện trên người đã phát hiện tình trạng viêm loét dạ dày. Nhiều kết quả thống kê, kể cả khảo sát đã được thực hiện với hàng trăm đối tượng ở TP.HCM, cho thấy Helicobacter pylori đang có mặt trong dạ dày của nhiều người chưa hề đau bao tử! Nuôi ong tay áo tính lại cho cùng vẫn không đáng lo bằng nuôi vi khuẩn trong bao tử! Không lạ gì khi y sĩ đoàn ở nhiều nước phương Tây đang nhắc nhở thầy thuốc đừng quên tầm soát Helicobacter, cho dù bệnh nhân đến khám vì lý do khác, và tiến hành điều trị đến nơi đến chốn, mặc dầu bệnh nhân chưa có dấu hiệu bệnh lý trên đường tiêu hóa.

Đi xa hơn nữa, nhiều nhà điều trị đã ghi đậm dấu hỏi về mối liên hệ giữa tác hại ngấm ngầm của vi khuẩn Helicobacter và khả năng biến thể ác tính của vùng bị viêm loét, vì nhiều kết quả nghiên cứu cho thấy khi vi khuẩn này rõ ràng giữ vai trò quan trọng trong tiến trình phát sinh ung thư. Bằng chứng là người ta đã tìm thấy kháng thể của vi khuẩn này trong máu của nhiều người bệnh ung thư dạ dày. Ngặt hơn nữa là với nhiều loại ung thư khác không trên đường tiêu hóa, như ung thư tiền liệt tuyến, ung thư cổ tử cung…, cũng có bàn tay phá hoại của Helicobacter!

Chữa cháy là chuyện đương nhiên phải làm, nhưng hiệu quả bao giờ cũng khác xa với phòng cháy. Muốn đẩy lùi bệnh viêm loét dạ dày phải cần nhiều biện pháp ở tầm vóc khác nhau. Biết là định bệnh không khó với kỹ thuật chẩn đoán hiện đại, chẳng hạn với phương pháp nội soi, nhưng điều đó không có nghĩa là nên vội vàng tiến hành nội soi một cách đại trà khi phương pháp này vừa không rẻ tiền vừa không thoải mái cho người bệnh. Hơn nữa, cần phân biệt cho rõ mục tiêu khác biệt giữa biện pháp tầm soát bệnh và phương pháp đánh giá diễn tiến bệnh. Xác định tình trạng viêm loét dạ dày qua nội soi thường chỉ để thầy thuốc đánh giá hiệu quả điều trị hơn là cho mục tiêu chẩn đoán ban đầu. Điều đáng tiếc, tất nhiên thiệt thòi cho người bệnh, là đường ranh giữa áp dụng và lạm dụng rất mong manh.

Mặt khác, xét nghiệm kháng thể nhằm gián tiếp phát hiện Helicobacter, tuy không rẻ tiền nếu so sánh với nhiều xét nghiệm đặc hiệu khác, vẫn nên được thực hiện trong các chương trình thăm khám sức khỏe định kỳ. Nói vậy không có nghĩa nhìn đâu cũng chỉ thấy Helicobacter. Đừng quên viêm loét dạ dày sở dĩ được phân loại vào nhóm bệnh thời đại vì nguyên nhân gây bệnh thường gắn liền với nếp sinh hoạt đi ngược với nhịp sinh học về giờ ăn, giấc ngủ… Muốn phòng ngừa hay chữa trị bệnh dạ dày phải nhìn rộng ra ngoài đường tiêu hóa vì thủ phạm, không riêng gì với Helicobacter, chẳng mấy khi chịu xuất đầu lộ diện giữa thanh thiên bạch nhật.