Động Kính Chủ - "Nam thiên đệ lục động"

Từ đỉnh núi An Phụ nhìn về hướng bắc, dẫy núi Dương Nhan như hòn non bộ khổng lồ giữa mênh mông lúa của thung lũng Kinh Thầy. Phía bắc Dương Nhan, dòng sông lượn sát chân núi, tạo nên cảnh sơn thuỷ hữu tình và giao thông thuận tiện.

Phía tây nam giáp đường lên huyện và một làng quê cổ kính có tên là Kính Chủ (Kinh Môn), quê hương của những người thợ đá xứ Đông. Dãy núi Dương Nhan và dòng sông Kinh Thầy là cảnh đẹp tự nhiên, thì làng Kính Chủ là một công trình nhân tạo làm cho phong cảnh ở đây hoàn thiện.

Núi Dương Nhan còn có tên là Bồ Đà, Xuyến Châu, Thạch Môn. Thời kỳ kháng chiến chống Nguyên vua Trần Nhân Tông đã đóng quân trên núi, ngăn chặn mũi tiến công đường thuỷ của giặc. Sườn núi phía nam có một động lớn, gọi là động Kính Chủ hay động Dương Nhan, đã được xếp vào hàng Nam thiên đệ lục động ( động thứ 6 của trời Nam).

Toàn cảnh khu vực động Kính Chủ.

Cửa động hướng nam. Động có độ cao 20 mét so với triền ruộng chân núi, ánh sáng tốt, thoáng mát về mùa hè, ấm về mùa đông, nơi cư trú thuận lợi của những con người tiền sử. Ngoài Kính Chủ, núi Dương Nhan còn có nhiều hang động kỳ thú như hang Vang, hang Luồn, hang Trâu, hang Tiên Sư...

Ở đây còn thấy hình động vật được khắc trên vách đá và công cụ lao động của người xưa. Trong động Kính Chủ có chùa thờ Phật, thờ Minh Không thiền sư, Lý Thần Tông, Huyền Quang tôn giả và có nhiều tượng tạc bằng đá mô tả những sự kiện điển hình trong kinh Phật.

Rất nhiều du khách thập phương đến động Kính Chủ tham quan và dâng hương.

Động Kính Chủ sớm được con người tôn tạo, bảo vệ và cùng với những cảnh quan của dãy Dương Nhan trở thành một thắng cảnh ở cửa ngõ miền Đông Bắc đất nước, liền kề miền châu thổ sông Hồng. Danh nhân nhiều thời đại đã đến đây.

Nhiều vua, chúa, trí giả, sư sãi, quan lại cũng đến thăm động và đều cảm xúc trước cảnh kỳ vĩ và tươi đẹp của núi sông, để lại dòng suy nghĩ riêng tư, biểu hiện niềm ưu ái với đất nước và thời cuộc. Những cảm xúc đó đã được những người thợ đá ở đây ghi lại trên 40 tấm bia trên vách động .  

Động Kính Chủ luôn là một cảnh đẹp, một bảo tàng nhỏ lưu giữ các văn bia và các tác phẩm điêu khắc của thợ đá ở đây đã 7 thế kỷ qua. Đây là một di sản không phải hang động nào cũng có.

Sau ngày đất nước được thống nhất, đặc biệt là những năm gần đây đời sống, dân trí được nâng lên, động Kính Chủ được tu tạo lại . Tình trạng khai thác đá bừa bãi ở đây đã được ngăn chặn để bảo tồn vĩnh viễn khu di tích lịch sử - văn hóa quốc gia này.