Chùa Huy Văn

Văn bia "Huy Văn Điện, Dục Khánh tự bi ký" cho biết, từ thế kỷ thứ XV chùa Dục Khánh đã là một ngôi chùa lớn, hội tụ nhiều linh khí nhờ đức "Kiền Khôn" khí thiên hun đúc và có điềm vì sao lớn tựa cầu vồng hiện trên bến Hoa, ánh chớp sáng loè ngoài đồng nội, đồ sộ thay, huy hoàng thay.

Gắn với chùa Dục Khánh có điện Huy Văn. Sách "Tang thương ngẫu lục" chép: "Đến sau khi Lê Đức Hầu bị phế, các đại thần đón Lê Thánh Tông về lập nên làm vua. Vua theo chỗ ngôi nhà cũ của Thái hậu dựng điện Huy Văn bên cạnh chùa Dục Khánh.

Chùa - điện Huy Văn là quần thể di tích gắn bó mật thiết với mẹ con vua Lê Thánh Tông. Đây chính là nơi bà Ngô Thị Ngọc Dao đã về nương náu tránh sự hiềm khích của Nguyễn Thị Anh (một phi của Lê Thái Tông) rồi sinh ra Lê Thánh Tông.

Chùa - điện Huy Văn nằm trên một đường thần đạo, được bố trí kiểu tiền thần hậu phật (Điện Huy Văn trước chùa Dục Khánh sau). Do những biến động to lớn của thời phong kiến cũng như chiến tranh chống thực dân Pháp, chùa - điện Huy Văn không còn lưu giữ được các công trình kiến trúc: Tam quan, nhà Tổ, nhà Tăng, hành lang. Hiện nay, chùa có kiến trúc hình chữ Đinh gồm 5 gian tiền đường và 3 gian thượng điện. Trang trí ở đây khá lộng lẫy với các bức hoành phi, câu đối có giá trị.

Theo các văn bia ghi lại về việc xây dựng trùng tu chùa và cả về cách bố trí tượng thờ, câu đối, cửa võng ta có thể nhận thấy thực chất đây là một ngôi chùa mang tính chất cung đình của nhà Lê, toàn phật điện mang đậm tính chất vương quyền, sang trọng uy nghi. Cho dù đây là một ngôi chùa làng nhưng việc thờ tự ở chùa điện Huy Văn khác hẳn các chùa khác đó là việc thờ các vua quan trong triều Lê và đặc biệt là thờ 2 vợ chồng Nguyễn Trãi - Nguyễn Thị Lộ.

Trên phật điện gồm nhiều lớp, lớp trên cùng là 3 pho tam thế, lớp thứ hai ngồi chính giữa là tượng vua Lê Thái Tông và xung quanh ông là tượng bốn vị tứ trụ triều đình, tiếp đó là Tượng quan âm nghìn mắt nghìn tay. Lớp thứ 4: Toàn Cửu Long đặt ở giữa, bên trái là tượng quan âm Thị Kính, bên phải là tượng bà nội của vua Lê Thánh Tông, lớp thứ 5 là tượng Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ.

Pho tượng Nguyễn Trãi: Ở tư thế ngồi, cao 60cm, đầu đội mũ cánh chuồn của quan đại thần, áo triều phục trùng, có thắt đai và thêu hoa cúc, cổ áo có 7 bông hoa cúc, đầu, râu tóc bạc, lông mày trắng, mắt nhìn thẳng hiền từ, tai phật, tay phải cầm một cành cây trên có lông mầu bã trầu, tay trái để trên đùi, chân đi hài đen, toàn khuôn mặt toát lên vẻ đăm chiêu.

Tượng bà Nguyễn Thị Lộ với tư thế ngồi, cao 60cm, đầu đội mũ hai bên có 2 bông hoa cúc cách điệu, ở giữa có hổ phù, y phục giản dị, khuôn mặt hơi cười, mắt vui miệng tươi, tai phật, cổ cao 3 ngấn, tay phải lần tràng hạt, tay trái để lên đùi chân đi hài đen.

Với những lớp tượng được đặt trên phật điện, ta có thể thấy được rằng chùa Huy Văn là một công trình mang nhiều giá trị về lịch sử khoa học, văn hóa sâu sắc. Ở đây cái thần của các pho tượng được các nghệ sĩ tạc tượng thể hiện rất "sắc". Pho tượng vua Lê Thái Nghi, mẹ vua Lê Thái Tông được tạc toát lên vẻ viên mãn, hoặc tượng Nguyễn Trãi được thể hiện một cách đăm chiêu.

Trong điện chùa Huy Văn đặt tượng thờ 2 vợ chồng Nguyễn Trãi - Nguyễn Thị Lộ trên phật điện cho phép chúng ta trao đổi một số vấn đề sau:

- Mối quan hệ Nguyễn Trãi - Nguyễn Thị Lộ với triều đình nhà Lê. Trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn ông có công phò Lê Lợi kháng chiến chống quân xâm lược nhà Minh, ông dùng ngòi bút của mình làm vũ khí và cùng Lê Lợi bàn mưu lược để đánh đuổi kẻ thù ra khỏi nước ta. Nguyễn Thị Lộ một người tài hoa giỏi văn chương được nhà vua mời vào cung và cho giữ chức Lễ nghi học sĩ (chuyên dạy các cung tần mỹ nữ).

- Việc thờ 2 pho tượng trên phật điện của chùa khẳng định mối quan hệ tốt đẹp giữa Nguyễn Trãi - Nguyễn Thị Lộ với mẹ con vua Lê Thánh Tông, đồng thời thể hiện sự tôn kính, đề cao vai trò Nguyễn Trãi - Nguyễn Thị Lộ là vị cứu tinh của Quang Thục Hoàng thái hậu Ngô Thị Ngọc Dao (khi bà còn là tiệp dư bị bà phi Nguyễn Thị Anh hãm hại được vợ chồng Nguyễn Trãi cứu thoát) và là ân nhân của Lê Thánh Tông cho nên việc thờ 2 pho tượng ở phật điện xem như là việc trả ơn, trả nghĩa của Lê Thánh Tông.

- Sự xuất hiện của 2 pho tượng Nguyễn Trãi - Nguyễn Thị Lộ ở lớp cuối cùng trên phật điện của chùa Huy Văn phản ánh hệ tư tưởng của triều Lê, điều đó thể hiện ông không được xếp vào hàng tứ trụ triều đình.

-Khi đất nước thái bình, Lê Lợi định công ban thưởng cho những người đã có công cùng Lê Lợi chống quân xâm lược Minh và trong đợt xét công ban thưởng đợt đầu có 221 người nhưng Nguyễn Trãi không có tên và chỉ trong đợt khen thưởng lần sau, ông được giữ chức quan phục hầu đứng bậc thứ 8 trong 9 bậc điều đó chứng tỏ rằng công lao của ông đối với triều Lê không được đánh giá đúng mức.

- Vua Lê Thánh Tông là một bậc minh quân ông đã đánh giá Nguyễn Trãi - Nguyễn Thị Lộ là bậc trung thần của nhà Lê đồng thời vua Lê Thánh Tông muốn khẳng định Nguyễn Trãi -Nguyễn Thị Lộ không phải là nguyên nhân dẫn đến cái chết của vua Lê Thái Tông. Qua đó Lê Thánh Tông muốn minh oan cho vợ chồng Nguyễn Trãi ông lấy cửa phật để nói lên lòng trong sáng, đức nhân nghĩa của Nguyễn Trãi.

- Sự xuất hiện 2 pho tượng Nguyễn Trãi - Nguyễn Thị Lộ ở phật điện chùa Huy Văn là sự gột sửa sai lầm của triều đình một thời đã kết án họ là những kẻ chủ mưu - kẻ tòng phạm trong vụ án Lệ Chi Viên.