Ngành Từ thiện xã hội Phật giáo còn manh mún, bị động

Tính lại, những năm qua, HT đã vận động, hỗ trợ chi phí thực hiện hơn 130 công trình xây dựng cầu bê tông nông thôn ở các tỉnh thành với hàng chục tỷ đồng. Hướng đến kỷ niệm 30 năm thành lập Giáo hội, nhìn lại hoạt động của ngành, HT có nhiều trăn trở, suy tư…

Vướng cơ chế

30 năm qua, Phật giáo đã hoàn thiện tổ chức, trong đó có 9 ban và một viện nghiên cứu Phật học. Viện Nghiên cứu Phật học có vai trò rất quan trọng, phải nghiên cứu và xác định rõ giá trị truyền thống Phật giáo của từng thời kỳ. Khẳng định được những đóng góp có giá trị của Phật giáo trong quá trình hình thành và phát triển đất nước, Phật giáo cứu quốc, vai trò đóng góp của các thiền sư, Tăng Ni, Phật tử trong công cuộc gìn giữ và phát triển đất nước.

Thật sự trong 30 qua, Phật giáo chưa có một công trình từ thiện nào có tầm cỡ để hãnh diện nói rằng ngành TTXH PG đã làm được. Theo Điều 4 Hiến chương của Giáo hội, ngành TTXH  phải được thu về một mối và được sự quan sát của Giáo hội. Ngành TTXH PG không thể tách rời và hoạt động thiếu sự giám sát của Ban Thường trực HĐTS Giáo hội.

Hiện nay GH có 40/56 BTS THPG có ngành TTXH PG được chia làm nhiều mảng hoạt động với nhiều chương trình hoạt động cụ thể và nhân sự được bố trí theo từng mảng hoạt động đó. Như cứu trợ, chương trình xây dựng cầu nông thôn, nhà tình thương, cơ sở nuôi dạy cô nhi, người già, khuyết tật, hệ thống Tuệ Tĩnh đường, phẫu thuật mắt, học bổng … hàng năm đã vận động đóng góp tài vật thực hiện các công tác từ thiện có trị giá hàng trăm tỷ đồng.

HT.Thích Như Niệm bàn giao cầu tại Bến Tre- Ảnh: H.D

Thế nhưng nhìn lại ngành TTXH PG từ 30 năm qua, chưa thể nói có một thành tựu nào rõ rệt. Có chăng là ngành TTXH PG đã tạo được một số lớp đào tạo lương y, y tá, giáo viên mầm non, nhân viên ngành công tác xã hội… cung cấp nhân lực cho các nhu cầu của Ban TTXH PG tỉnh thành.  Tuy nhiên, rà soát lại những người được đào tạo thực tế cũng rất ít người hoạt động đúng như chuyên ngành mình đã học.

Tăng Ni, Phật tử rất thích tham gia vào công tác từ thiện xã hội thế nhưng bấy lâu nay chúng ta làm từ thiện theo kiểu mạnh ai nấy làm rồi lấy thành tích báo cáo cho ngành TTXH theo từng cấp. Tuy mới nhìn vào con số thì thấy trị giá rất lớn, thực tế ngành TTXH PG còn rất thụ động, chưa vận động được sức mạnh của tập thể Tăng Ni, Phật tử, ngay cả một quỹ riêng của ngành cũng chưa có.

Một thực tế nữa, ngay với một việc đơn giản như cứu trợ thiên tai thì ngành TTXH PG cũng không thể chủ động ngay được mà phải chờ xin phép, chờ thông bạch của GH, rồi mời hội họp để tổ chức … hội thu mới có tiền để cứu người nghèo. “Cứu đói như cứu lửa” trong lúc hoạn nạn thiên tai, thành ra người bị nạn phải chịu quắt queo vì đói, vì lạnh… rồi thì cả tháng sau các đoàn TTXH PG mới nối đuôi nhau đến “cứu” đổ dồn một lúc.

Nêu một thí dụ cụ thể như thế để thấy, do còn vướng cơ chế nên ngành TTXH PG cũng chỉ làm được như những gì đã làm, tức là làm TTXH trong tư thế…bị động, thiếu khoa học, thiếu kế hoạch, không có dự án và thiếu chuyên nghiệp.

Chưa có mô hình từ thiện điển hình

Nói đến Phật giáo thì nói đến truyền thống tương thân, giúp đỡ và từ bi, vì thế 30 năm qua Phật giáo đã đồng hành và chung tay góp sức cùng với xã hội xóa bớt đói nghèo, góp sức có mặt ở mọi vùng miền đất nước để giúp người nghèo vượt qua khó khăn, nâng cao chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, nói một cách công tâm, chúng ta chủ yếu làm từ thiện bằng cách mang cho họ một cái bánh, một con cá, một chén cơm mà không trao cho họ “chiếc cần câu, cái cày” để hỗ trợ cho họ phương tiện để họ tự mình câu cá, tự tìm ra hạt gạo…

Một nguyên nhân dễ thấy là do cơ chế của chúng ta và do thói quen làm từ thiện không đầu không đũa, chưa quy về một mối, mạnh ai nấy làm. Dẫn đến tình trạng không tôn trọng tổ chức và vì thế cũng bộc lộ rõ sự yếu kém về năng lực quản lý cũng như khả năng tập hợp số đông trong vận động tài vật và thiếu chuyên nghiệp.

Thật sự trong 30 năm qua, TTXH PG chưa có một mô hình cơ sở từ thiện nào có khả năng chủ động nguồn vốn để làm từ thiện hay có một quỹ riêng mà chủ yếu dựa vào Phật tử, doanh nghiệp đóng góp. Đây là vấn đề tế nhị nhưng vẫn phải nói ra là khi người ta bỏ đồng tiền ra thì họ vẫn muốn được can thiệp vào công việc tổ chức, muốn được quyền bắt người khác làm theo ý mình. Đây cũng là vấn đề “lực bất tòng tâm” hiện nay.

Năm 1997, Ban TTXH PG TP.HCM có lập Tuệ Tĩnh đường tại chùa Pháp Hoa (Q.Phú Nhuận) phục vụ cho những đối tượng khó khăn về chăm sóc y tế. Tuệ Tĩnh đường này đã đào tạo khoảng 50 lương y có bằng cấp, sau khi tốt nghiệp, một số phục vụ tại cơ sở, một vài người mở phòng khám riêng, một số đi làm việc khác. Tuệ Tĩnh đường sau một thời gian hoạt động đành phải “phá sản” vì người được giao quản lý lạm quyền, dẫn đến thất thoát. Và điều quan trọng, Tuệ Tĩnh đường hoạt động không hiệu quả, đành phải nghỉ.

Hiện nay, nhân lực Ban TTXH PG thiếu nghiệp vụ chuyên môn. Ở nước ta, nghề công tác xã hội chỉ mới chính thức được công nhận và đào tạo tại các trường đại học vào năm 2009. Thực tế PG có rất nhiều TNPT làm từ thiện nhưng chủ yếu là bằng tấm lòng chứ thật sự chưa lập được những dự án cụ thể để giúp đỡ một cách có hiệu quả nhất.

Làm từ thiện hiện nay muốn hiệu quả thiết thực, có giá trị phải đồng thời có nhân lực đủ nghiệp vụ chuyên môn, biết hoạch định qua các dự án ngắn, trung và dài hạn một cách rõ ràng hiệu quả từng giai đoạn. Bằng cách hỗ trợ cho người nghèo phương thức, phương tiện trên mảnh đất của chính họ, có như thế người nghèo không chỉ thoát nghèo mà phải có ý thức vươn lên bằng chính năng lực, tư duy, cố gắng của chính bản thân họ ở nơi mà họ đang sống.

Vừa qua, Hội nghị Ban Thường trực HĐTS GHPGVN, báo cáo của ngành TTXH PG (40/56 Ban TTXH PG trong cả nước) 6 tháng đầu năm 2011 có trị giá 238 tỷ 972 triệu đồng, trong đó TP.HCM đạt 72 tỷ đồng. Nhìn vào con số này chắc chắn sẽ có người bảo “Thì ra Phật giáo quá giàu”. Tuy nhiên, cũng có người cho rằng con số này không chính xác vì lẽ PG bấy lâu nay vẫn hiện diện một hiện tượng báo cáo thành tích có sự chồng chéo nhau. Đó là một nghi vấn nhưng không phải là không có cơ sở khi ngành TTXH PG cũng không thể thoát ra khỏi cơ chế chạy theo thành tích.

Đâu phải ai cũng có thể làm công tác TTXH, ngoài tiền của, cái tâm tương cảm với các hoàn cảnh đáng thương, khó khăn còn cần nhiều tố chất khác. Người quản lý công tác TTXH còn phải biết công tâm, minh bạch, có tầm nhìn sâu, nhìn rõ, nhìn xa để biết cách lập và thực hiện đề án xã hội để đem đến hiệu quả thiết thực nhất, biến cái không thể thành có thể. Tăng Ni, Phật tử làm công tác từ thiện xã hội không chỉ thể hiện tinh thần từ bi của Đức Phật cứu khổ ban vui như bổn phận của một tu sĩ, người Phật tử mà còn thể hiện trách nhiệm của một công dân.

                                                                                       HT.Thích Như Niệm