“Phải đâu mẹ của riêng anh

Mẹ là mẹ của chúng mình đây thôi

Mẹ tuy không đẻ không nuôi

Mà em ơn mẹ suốt đời chưa xong”.

Đó là những câu thơ trong bài thơ Mẹ của anh của thi sĩ Xuân Quỳnh viết tặng mẹ chồng mình, mà đến nay tôi vẫn còn yêu thích. Bởi từ xưa, ca dao đã có câu: “Thật thà cũng thể lái trâu/ Thương nhau cũng thể nàng dâu mẹ chồng” để ám chỉ những mâu thuẫn không thể điều hòa nổi giữa mẹ chồng và nàng dâu trong xã hội cũ. Không ít gia đình tan vỡ chỉ vì mẹ chồng quá khắt khe, cổ hủ hay tại nàng dâu đanh đá, quá trớn.

Trong thực tế thì sao, rất may tôi có một người mẹ thứ hai đó là mẹ chồng. Tôi làm dâu của mẹ đến nay đã hơn 15 năm rồi. Khoảng thời gian ấy biết bao biến cố xảy ra trong cuộc đời nhưng chỉ khắc ghi trong đầu tôi hình ảnh của một người mẹ chồng chịu thương chịu khó, vì con vì cháu.

Tác giả và mẹ chồng

Năm mẹ 49 tuổi thì bố chồng tôi qua đời, bao nhiêu gánh nặng của cuộc sống đè nặng lên đôi vai của mẹ cùng với đàn con thơ. Lúc đó mẹ tưởng như đất trời sụp đổ vì biết lấy gì để nuôi các con đây, mẹ lại chẳng có nghề nghiệp gì chỉ trông chờ vào mấy sào ruộng. Mẹ cần mẫn làm việc, chịu khó thức khuya dậy sớm chăm lo cho gia đình trong lúc vắng bóng người đàn ông trụ cột.

Nhờ sự chịu thương chịu khó của mẹ cộng với giúp đỡ của bà con lối xóm, mẹ cũng vượt qua được những năm tháng khó khăn gian khổ ấy, nuôi đàn con thơ ăn học thành tài. Thân hình gầy gò bởi gánh nặng của cuộc sống đã làm mẹ già hơn trước tuổi. Nhìn mái tóc pha sương của mẹ, tôi cảm nhận được nỗi vất vả mà mẹ phải trải qua, nhất là nỗi cô đơn của người phụ nữ không có chồng đi bên cạnh cuộc đời. Đó là điều sâu thẳm trong trái tim mà tôi cảm nhận được từ mẹ. Tôi thương mẹ nhiều lắm. Nghĩ lại, tôi thấy mình may mắn hơn mẹ rất nhiều.

Ngày về làm dâu nhà chồng, tôi hết sức bỡ ngỡ trước mọi thứ. Nhà anh đông anh em lại có nhiều mối quan hệ chằng chéo. Chỉ riêng việc điều hòa các mối quan hệ trong gia đình của anh thôi cũng đủ làm tôi đau đầu lắm rồi, vì phải làm thế nào không để mất lòng mọi người mới khó. Mẹ nói: “Thời mẹ làm dâu chịu nhiều khổ cực vì quan niệm mẹ chồng nàng dâu ngày xưa phong kiến lắm, bây giờ mẹ cũng có con dâu, mẹ sẽ không để con phải khổ như mẹ nữa, mỗi thời mỗi khác. Miễn sao con làm tròn bổn phận dâu hiền là được”. Tôi đã rớm nước mắt khi nghe mẹ nói câu này và thấy mẹ là người bao dung độ lượng, có quan điểm tiến bộ.

Thêm một việc nữa mà tôi nhớ mãi khi về làm dâu, nhà mẹ thường xuyên kỵ giỗ ông bà tổ tiên. Biết tôi chưa rành việc này nên mẹ bảo tôi đi chợ quê cùng mẹ để mua đồ cúng giỗ. Mẹ hướng dẫn tôi chọn chuối như thế nào cho đẹp, mua bao nhiêu nải, hương hoa như thế nào, rồi chuẩn bị những món ăn truyền thống làm mâm cơm cúng ông bà tổ tiên.

Sau này ra ở riêng, tôi khuyên mẹ đừng làm gì cho vất vả để các con ra siêu thị mua về cho tiện. Mẹ cười và nói: “Có những thứ mua ở chợ được, còn có thứ mình tự làm thì mới ý nghĩa con à.” Và tôi cũng hiểu mẹ muốn nhắn nhủ chúng tôi không bao giờ quên hương vị món ăn truyền thống gia đình dù cuộc sống hiện đại, tiện ích.

Các cụ thường nói “làm dâu trăm họ” quả là không sai! Bát đĩa úp vào nhau còn không tránh khỏi gây ra tiếng động, huống hồ cuộc sống gia đình tránh sao khỏi va chạm, vấp váp. Thế nên, trong những năm đầu mới cưới, vợ chồng tôi bất đồng quan điểm về nhiều thứ. Dĩ nhiên, chuyện mẹ chồng - nàng dâu không thể tránh khỏi.

Từ đó, cuộc sống vợ chồng tôi đôi khi xảy ra tình trạng “chiến tranh lạnh”, tôi rất buồn và chán. Những lúc như thế tôi thấy mẹ là người khó xử nhất khi đứng giữa con trai và con dâu. Đứng về phía con trai thì sợ con dâu nói “mẹ nào chẳng bênh con”, mà nếu đứng về phía con dâu thì sợ con trai nói “cùng phe với nhau mà”.

Nhưng rồi cứ mỗi lần như vậy, mẹ đã điều hòa được tất cả. Mẹ chọn một khoảng thời gian thích hợp khi cả hai chúng tôi bớt cơn giận, mẹ phân tích cái sai, cái đúng của mỗi đứa. Mẹ khuyên anh “làm người đàn ông mình nên rộng lượng một chút, vợ con sai chỗ nào thì con cứ nói thẳng cho vợ biết”. Còn đối với tôi, mẹ nhẹ nhàng dạy bảo: “Chồng giận thì vợ bớt lời, cơm sôi nhỏ lửa chẳng đời nào khê”. Tôi hiểu được ý mẹ, thế là vợ chồng, mẹ con hòa thuận với nhau, ngôi nhà lại đầy ắp tiếng cười, xua tan không khí nặng nề của những ngày trước đó.

Dần dần mẹ và tôi hiểu nhau hơn, thông cảm với nhau hơn. Sau những lần như thế, tôi nghiệm ra một điều mà xưa nay người ta thường khuyên nhủ: “Một điều nhịn bằng chín điều lành”. Khi chúng ta biết bỏ đi sự vị kỷ, hiếu thắng của mình thì mọi chuyện đều thuận lợi, êm đẹp cả.

Tôi về làm dâu chưa kịp giúp gì được cho mẹ, thì đã bụng mang dạ chửa. Mẹ lo lắng, chăm sóc cho tôi thật chu đáo từ việc ăn uống cho đến kiêng cữ cái gì, tất cả chỉ để “mẹ tròn con vuông”. Những lúc ốm nghén không ăn uống gì được, mẹ liền nấu cháo và động viên tôi ăn uống nhiều vào để có sức khỏe tốt.

Sau khi sinh em bé được 6 tháng tôi phải đi học cao học ở Huế. Thế là nhờ mẹ vào trông cháu giùm.

Tình cảm bà cháu

Nhớ nhất là những lần Huế mưa lụt, nước ngập cả phòng trọ, tôi thì bận bế cháu, còn mẹ lội nước bì bõm gói ghém đồ đạc cho sẵn vào bao nilon vì sợ khuya nước lớn đồ đạc trôi mất. Những khi nghe đài báo bão, là mấy ngày trước đó mẹ tất bật chuẩn bị, đi mua thêm gạo, mì tôm, mì chính, nước mắm, đèn dầu... nhất là mấy hũ mắm cà vì trời lụt mà được ăn cơm với mắm cà thì ngon tuyệt.

Khi cháu đầu lòng được hơn một tuổi thì tôi gửi cháu về quê cho mẹ chăm sóc để tiếp tục chương trình học. Mẹ ở nhà vừa làm vai trò người mẹ, vừa vai trò người bà, chăm bẵm cháu từ bữa ăn giấc ngủ cho đến vui chơi. Trẻ con thì hay hiếu động tinh nghịch, mà mẹ thì sức khỏe ngày càng giảm sút rất vất vả khi trông cháu. Nhiều người nói đùa, tuổi già thì nghỉ ngơi chứ trông cháu làm gì cho mệt, nhưng mẹ vui vẻ trả lời “giúp được cho con cháu ngày nào được thì giúp, đến lúc không thể thì thôi”. Từng đó đủ để con thấy mẹ thương con, thương cháu đến nhường nào.

Tôi, một người sống trong thời hiện đại nhiều quan điểm sống khác với người thế hệ trước. Mẹ không những không chê trách, không áp đặt mà còn cảm thông. Mẹ rất tâm lý, bất cứ khi nào có vấn đề gì, hai mẹ con cũng mở lòng tâm sự với nhau, bày vẽ con dâu kinh nghiệm đối nội đối ngoại, việc làng, việc họ.

Mẹ đã cho tôi một cái nhìn khác về hai tiếng "mẹ chồng". Sống với mẹ chồng lâu, tôi lại càng cảm thấy mình cần phải học hỏi nhiều hơn nữa. Mai này cuộc sống có ra sao, tình người thay đổi thế nào nhưng hiện tại tôi rất may mắn vì được làm dâu của mẹ. Tôi cảm ơn và yêu mẹ nhiều lắm!

“Mẹ tuy không đẻ không nuôi

Mà em ơn mẹ suốt đời chưa xong”.