"Thổi hồn" vào gỗ, rễ cây...

Giác Ngộ - Tại thị trấn Châu Thành, huyện Châu Thành (Trà Vinh), những phần gỗ bỏ đi gồm các gốc cây, thân lá cây đều được các nhà sư “thổi hồn” vào đó, trở thành những tác phẩm nghệ thuật làm say lòng người.

Độc đáo những tác phẩm điêu khắc

Một chiều lặng gió trên đất miền Tây Nam Bộ, chúng tôi vô cùng thán phục trước những đôi bàn tay điêu luyện của những nghệ nhân ở chùa Hang, qua nghệ thuật trang trí kiến trúc chùa với các hoa văn họa tiết rất công phu, những hàng cột tròn to lớn gắn tượng chim thần Kayno nâng mái chính điện, ngói lợp mái chùa cũng vẽ hoa văn nhiều màu sắc, các góc đỉnh mái có đuôi rồng uốn ngược lên.

Sư Lý Thảo chú tâm và từng đường nét của tác phẩm - Ảnh: B.H.C

Chùa Hang (Châu Thành, Trà Vinh) có tên khác là Kom pông Chrây, dịch theo tiếng Khmer còn có nghĩa là “Bến cây Đa”, cũng đã có thời còn được gọi là chùa Dơi, vì đàn dơi khắp nơi kéo về trú ngụ. Ngôi chánh điện được trang trí theo mô típ kiến trúc cổ ảnh hưởng nền văn hóa Ấn Độ, trông thật lộng lẫy và nổi bật giữa rừng cây cổ thụ với không gian thoáng mát. 

HT.Thạch Xuồng, Sư cả đời trụ trì thứ 23 chùa Kompong Chrey cho biết: “Sau chuyến đi thăm chùa Cầu Kè, thấy có nhiều tác phẩm điêu khắc bằng gốc rễ cây, hỏi Đại đức Lâm Pu thì mới biết tác giả là một nghệ nhân Khmer quê ở Bình Minh (Vĩnh Long). Để tận dụng các gốc rễ cây cổ thụ của chùa, các sư đã đào lên chất đống trong khuôn viên để làm chất liệu, mời nghệ nhân Thạch Buôl đến hướng dẫn các nhà sư trẻ bắt đầu công việc điêu khắc. Thế là những tác phẩm nghệ thuật điêu khắc gỗ đầu tiên của nhà chùa ra đời”.

Thời gian đầu học việc nên các nghệ nhân ở đây chỉ có thể tạo được những con vật có hình dáng và đường nét chạm trổ đơn giản, càng về sau các tác phẩm càng được nghệ nhân chạm khắc chi tiết tinh xảo hơn. Cuối cùng, những tác phẩm điêu khắc về hình tượng 12 con giáp, bộ tứ linh, những con chim bồ câu, các loài chim thú khác và Phật Di Lặc... đã lần lượt được đôi tay của lớp lớp nghệ nhân tạo lên một cách sáng tạo, chi tiết và sắc sảo sống động như thật. Chùa có cả một khu dành riêng cho những tác phẩm nghệ thuật từ gốc cây vô cùng đặc sắc.

Gần 10 năm qua, bằng những công cụ thủ công như cưa, đục đẽo, chạm, các nghệ nhân trong chùa đã làm ra khoảng hơn 400 tác phẩm điêu khắc lớn nhỏ, nhiều sản phẩm đã được các cơ quan ban ngành trong tỉnh đặt hàng làm quà tặng cho các đơn vị bạn, du khách cũng mua nhiều sản phẩm nhỏ mang về làm quà kỷ niệm cho người thân...

Nghệ nhân nơi cửa Phật

Từ năm 2002 đến nay, các nhà sư chùa Kompong Chrey ngoài việc Phật sự và tu tập, đã bắt đầu học và làm nghề điêu khắc trên rễ cây cổ thụ. Giữa sự tĩnh lặng của ngôi chùa, đời sống của các loài chim muông, dã thú đã được các nhà sư sử dụng nghệ thuật điêu khắc thể hiện sống động như có linh hồn trên những rễ cây cổ thụ vô tri.

Tính đến nay, chùa đã đào tạo trên 25 học viên trở thành những nghệ nhân điêu khắc, trong số đó có những người đã thành thạo, tự chế tác và chứng tỏ có nhiều năng khiếu như anh Sơn Sóc, anh Thạch Khia, sư Thiêng, sư Thanh Tùng...

Tác phẩm nghệ thuật được nghệ nhân ở chùa chạm trổ- Ảnh: B.H.C

Sư Lý Thảo, một nghệ nhân trẻ tuổi với 6 năm theo học nghề cho biết: “Nghề chạm khắc gỗ ở đây đặc biệt khai thác những gốc sao lâu năm và nét đẹp đặc trưng của bộ rễ mà không phải qua giai đoạn chế biến, ngâm hóa chất hoặc luộc chín như các loại gỗ khác. Người sáng tạo chỉ dựa theo hình dạng của hiện vật và nương theo những nét độc đáo của bộ rễ như màu sắc, khối u, lỗ thủng kỳ thú vừa trừu tượng biến hóa, vừa cụ thể để chế tác, nhưng không lạm dụng những kỹ xảo để làm biến dạng các nét hoang sơ đầy ấn tượng trong thiên nhiên mà tạo nên những tác phẩm sống động như thật”.

Quả thật, để có một tác phẩm độc đáo trước hết người làm ra nó phải có lòng say mê, đặc biệt là phải có những giây phút ngẫu hứng xuất thần trong quá trình thao tác. Bởi, nghề chạm khắc gỗ xưa nay chỉ do cha truyền con nối, ít ai được học tập và nghiên cứu tường tận bằng sách vở, nên nó đòi hỏi nghệ nhân phải có một quá trình lao động nghiêm túc, công phu, tỉ mỉ và dày công khổ luyện. Bất cứ một nghệ nhân nào dù tài giỏi đến đâu cũng phải có óc tưởng tượng, có tư duy nghệ thuật trước khi phác thảo và chế tác.

Sư cả Thạch Xuồng cho biết: “Ngoài các sư trong chùa, chúng tôi còn nhận cả những người bên ngoài vào học nghề miễn phí. Họ phụ làm với những người học trước, người này chỉ cho người kia. Họ cố gắng có cái nghề để nuôi sống bản thân và gia đình. Mỗi người từ khi học nghề cho đến khi thạo việc khoảng 2 năm, có người từ Sóc Trăng, Vĩnh Long, Cà Mau... cũng đến học nghề này!”.

Sau khi đã thành thạo với các công cụ chế tác, tùy theo mỗi sản phẩm nhỏ hay lớn mà thời gian chế tác khác nhau, ít nhất là 1- 2 tuần, có khi 2- 3 tháng đến 1 năm, có những tác phẩm phải làm trong 2 năm miệt mài mới tạm xong. Muốn nắm được những kỹ thuật lành nghề, học viên phải học trên 1 năm mới có thể tự mình cân chỉnh được tác phẩm của mình. Nhưng để khắc được những tác phẩm đòi hỏi mức độ tinh xảo, tính thẩm mỹ cao, đòi hỏi đến các công đoạn phức tạp cùng những đường nét ngoằn ngoèo thì phải học xuyên suốt trong 3 năm.

Ngoài mục đích bảo tồn và phát huy nghệ thuật truyền thống dân gian, tạo ra những sản phẩm tinh thần để phục vụ cho đời sống, văn hóa của đồng bào mình, các nghệ nhân còn góp phần phục hưng lại nghề điêu khắc truyền thống vốn đã phai tàn tại Trà Vinh từ nhiều năm qua. L