Bài trên Báo Giác Ngộ số 1318 - Thiết kế: Phòng Mỹ thuật BGN/Tống Viết Diễn

Tại đây, các nhà khảo cổ đã phát hiện nhiều cổ vật, di tích kiến trúc và bia ký có niên đại từ khoảng năm 100-300 Tây lịch.

Một trong những phát hiện quan trọng nhất là quần thể ba tịnh xá (nơi cư trú của chư Tăng) với 30 phòng nhỏ được bố trí ở ba phía Bắc, Đông và Tây của hai ngôi chaityagriha (chánh điện). Khám phá này cho thấy sự tồn tại của một cộng đồng tu sĩ Phật giáo phát triển tại Telangana. Các loại gạch xây dựng có kích thước đa dạng (55 x 26 x 7cm, 58 x 26 x 8cm, 50 x 26 x 7cm, 35 x 20 x 7cm) được xác định thuộc thời kỳ Satavahana và Ikshvaku.

Ba pho tượng bán thân bằng đá vôi của Đức Phật, mang phong cách nghệ thuật cuối thời Satavahana hoặc đầu thời Ikshvaku, cùng với một tượng Phật đứng cũng được tìm thấy. Những hiện vật này có phong cách mang những nét ảnh hưởng của phong cách nghệ thuật Hy Lạp - Ấn Độ; điều này cho thấy sự giao thoa giữa truyền thống Phật giáo Nguyên thủy và Đại thừa. Ngoài ra, các công cụ như đục, đầu búa, mảnh đá vôi và vụn đá được dùng trong xây dựng cũng được phát hiện, cho thấy khu vực này từng có hoạt động của một xưởng chế tác.

Sau cuộc khảo sát sơ bộ của các cán bộ kỹ thuật vào năm 2003, địa điểm này được nghiên cứu lại vào năm 2022–2023 nhằm tìm hiểu mô hình kiến trúc của khu phức hợp tu viện và đời sống văn hóa của cư dân thời đó. Sau khi nhận được sự chấp thuận từ Cục Khảo cổ Ấn Độ vào năm 2024, một cuộc khai quật quy mô lớn chính thức được bắt đầu.

“Theo chỉ đạo của ông Jayesh Ranjan, Giám đốc Sở Di sản bang Telangana, công tác khai quật bắt đầu từ tháng 2-2025 và hoàn tất vào cuối tháng 5. Các chuyên gia từ sở và các nhà khảo cổ học của Trường Đại học Deccan, Pune đã tham gia thực hiện dự án”, Tiến sĩ P. Nagaraju, Phó Giám đốc Bảo tàng và Giám đốc khai quật dự án Chada cho biết.

Tổng cộng có 436 hiện vật cổ được phát hiện, bao gồm mảnh vòng tay bằng vỏ sò, ngà voi, hạt đất nung và đá bán quý, dụng cụ bằng sắt, tiền xu bằng chì và đồng có khắc hình voi, ngựa và biểu tượng Ujjain, cũng như một món đồ chơi dân gian bằng đất nung giống như ô ăn quan.

Một dòng văn khắc Brahmi rời rạc được xác định là có niên đại thế kỷ II Tây lịch

Ngoài ra, nhiều mảnh đá vôi, tượng điêu khắc, tượng đất nung, bia ký, vật liệu vữa (trát trang trí) và các di tích khác cũng được phát hiện. Các hiện vật tương tự đã từng được ghi nhận tại các địa điểm Phật giáo khác ở Telangana như Phanigiri, Dhulikatta, Kotilingala và Peddabankur. Các viên ngói đất nung được sử dụng làm vật liệu lợp mái cũng được tìm thấy tại đây.

Đặc biệt, một bia ký hai dòng khắc trên đá vôi, bằng chữ Brahmi và ngôn ngữ Prakrit, có niên đại vào thế kỷ thứ II Tây lịch, ghi lại việc hiến tặng một phiến đá cho một ngôi tịnh xá bởi một kiến trúc sư (navakamika) tên là Sadhirika vào ngày thứ 27 của mùa hè (Grishma-ritu). Bia cũng đề cập đến việc đặt phiến đá bởi một vị brahmachari tên là Dhisa, con trai của Bhanaka ở làng Bodhikate.

“Dựa trên kiến trúc của các công trình tôn giáo và dân sự, kích thước gạch xây dựng, cũng như các bằng chứng vật chất như gốm, bia ký, tiền cổ, tượng điêu khắc và những di tích văn hóa khác, có thể xác định rằng khu tu viện tại Chada được hình thành vào thế kỷ thứ II Tây lịch và tồn tại cho đến thế kỷ thứ IV,” Tiến sĩ Nagaraju nhận định.

Ông cũng cho biết, cuộc khai quật sẽ giúp làm sáng tỏ mối liên hệ giữa Chada và các di tích Phật giáo lân cận như Gajulabanda, Phanigiri và Wardhamanukota, và tất cả đều nằm dọc theo sông Aleru, cách Chada khoảng 20km. “Phát hiện này cũng sẽ giúp lấp đầy khoảng trống lịch sử trong hiểu biết của chúng ta về khu vực này trong thời kỳ lịch sử sơ kỳ”, ông bổ sung thêm.

Sau khám phá quan trọng này, Sở Di sản đang lên kế hoạch đưa Chada vào tuyến du lịch Phật giáo, xét đến giá trị kiến trúc và văn hóa đặc sắc mà địa điểm này sở hữu.

Phổ Tịnh tổng hợp, từ newindianexpress.com