Kỳ 2: Luông Pha Băng, rất gần và rất xa

Văn hoá và du lịch nơi đây tưởng gần như “bắt tay” hoà chung làm một, nhưng còn đó khoảng cách cần giữ xa có lẽ vừa đủ để phát triển cả du lịch lẫn bảo tồn di sản.

Ngã ba Pu Khun - tỉnh Xiêng Khoảng thoạt nhìn hao hao giống một góc phố Sa Pa. Tiết trời lành lạnh, sương giăng mờ ảo, cũng rau cải đắng, đồ nông phẩm, thủ công mỹ nghệ... bày bán la liệt nhộn nhịp trên vỉa hè, đường phố, lại cũng do người dân tộc Mông, người Dao váy áo sặc sỡ, má đỏ hây hây đứng quầy.

Từ đây, quay lưng lại Cánh đồng Chum - tỉnh Xiêng Khoảng chúng tôi đã đi sâu thêm vào nước Lào khoảng độ hơn 100km. Từ ngã ba Pu Khun, cũng chừng đó quãng đường, nhưng đường đồng bằng phẳng và thẳng hơn sẽ đưa du khách đến với Thủ đô Viêng Chăn – Lào. Đoàn chúng tôi rẽ sang con đường thứ ba xuống Bắc miền Trung Lào với những cung đường uốn lượn hơn đường đến Viêng Chăn nhưng không quá quanh co, lên đồi xuống núi như đường từ Cánh đồng Chum đến Pu Khun để hướng về cố đô Luông Pha Băng. Từ ngã ba Pu Khun đến Luông Pha Băng liếc thấy biển báo bên đường, chính xác là 115 km.

Luông Pha Băng - Cố đô cổ kính và hiện đại

Nước Lào hiện có hai di sản thế giới được tổ chức UNESCO chính thức công nhận là cố đô Luông Pha Băng và Vat Phu (Wat Phou – có nghĩa là Chùa trên núi). Trong đó, Luông Pha Băng là di sản thế giới được UNESCO công nhận đầu tiên của đất nước Triệu voi vào năm 1995, còn Vat Phu mãi đến năm 2001 mới được UNESCO ghi danh là di sản thế giới.

Nằm bên bờ sông Mekong, cố đô Luông Pha Băng là một trong những thị xã đông vui nhất của nước Lào. Với những khu phố cổ lô nhô những ngôi nhà cổ kính, ôm trọn trong lòng cố đô là những danh lam thắng cảnh mê hoặc lòng người như Chùa Mới, Hoàng cung – nay là bảo tàng quốc gia với hàng ngàn hiện vật, núi Phousi... Luông Pha Băng quanh năm ngày tháng luôn nườm nượp khách du lịch. Lịch sử hình thành cố đô Luông Pha Băng là cả một câu chuyện dài thu hút sự khám phá tìm hiểu của du khách. Đại loại sau nhiều binh biến, thăng trầm kéo dài đằng đẵng hàng trăm năm, đến năm 1707 Luông Pha Băng chính thức trở thành thủ đô Vương quốc Luông Pha Băng độc lập. Khi sáp nhập Lào, Pháp công nhận Luông Pha Băng là nơi ngụ cư của Hoàng gia Lào. Sau khi giành độc lập, vua Luông Pha Băng – Sivasang Vong trở thành nhà lãnh đạo quốc gia của Vương quốc Lào.

Người bảo vệ chùa mới Xaynha Phuma Ram

Đến Luông Pha Băng hiện nay, hoàng cung Luông Pha Băng xưa đã trở thành Bảo tàng quốc gia. Vẫn còn đó hàng trăm hiện vật quý lưu giữ quá khứ vàng son và nhiều thăng trầm của đất nước, văn hoá Lào. Bức tượng Sivasang Vong - vị vua Luông Pha Băng, nhà lãnh đạo quốc gia Lào được đặt bề thế ngay trong khuôn viên Bảo tàng quốc gia cũng là một điểm đến hấp dẫn, hằng ngày có hàng trăm du khách đến đây thưởng lãm, chụp ảnh. Nét cổ kính, những bức phù điêu chạm trổ tinh xảo bằng mạ vàng, pha lê... mang đậm bản sắc văn hoá Lào vẫn còn được lưu giữ khá nhiều trên nơi ở của Hoàng gia Lào xưa.

Đặc biệt, leo qua 329 bậc thang len lỏi giữa rừng Champa cổ thụ lên chùa Phousi nằm chót vót trên đỉnh núi, du khách có thể phóng toang tầm mắt ngắm toàn bộ khung cảnh Luông Pha Băng. Xa xa dòng sông Mekong tươi mát ôm một vỉa thị xã, khu phố cổ rêu phong yên bình chen lẫn những ngọn cây, hoàng cung Luông Pha Băng cung kính nằm tựa lưng bên sông Mekong, những ngôi chùa, tượng Phật lấp lánh loé lên màu vàng trầm mặc như tô điểm thêm cho cố đô nét tĩnh mịch, uy nghiêm... Luông Pha Băng

Giữ khoảng cách để cùng phát triển du lịch và bảo tồn di sản

Mở cửa khai thác du lịch từ lâu nhưng điều đáng quí là Luông Pha Băng luôn song hành với bảo tồn di sản theo một cách riêng khá độc đáo - giữ khoảng cách.

Đơn cử như hoàng cung Hoàng gia Luông Pha Băng xưa, nay là Bảo tàng quốc gia Lào, du khách có thể đến tham quan, thưởng lãm hầu hết các ngày trong tuần nhưng tuyệt nhiên cấm không được chụp ảnh các di sản, di vật quý trưng bày trong Bảo tàng. Lý do đơn giản là để giữ bí mật cho những di sản quý. Cũng vậy, khi bước vào hầu hết các địa chỉ văn hoá nay đã trở thành điểm du lịch của Lào du khách hầu như không nhìn thấy những biển báo quy định nào cả. Ngay cả Chùa mới Xay nha phuma Ram - một điểm đến ưa thích của du khách quốc tế, chỉ có đúng một người bảo vệ kiêm quản lý di tích ngồi thư thái bên một chiếc bàn kê ngay cạnh cổng ra vào. Thỉnh thoảng người bảo vệ này nở miệng cười chào du khách rồi lại lơ đãng nhìn đi chỗ khác... Tất cả tạo cho khách tham quan một cảm giác thoải mái khi đến với các di sản văn hoá, điểm đến du lịch của Luông Pha Băng. Thế nhưng, không ai bảo ai, mọi người đều thả dép từ ngoài cổng đi chân trần, nhẹ nhàng từng bước vào các chùa, đền, miếu mạo... Nét văn hoá ấy tạo ra cho du khách một khoảng cách thêm cung kính, trân trọng những di sản văn hoá của Lào.

Anh Bunma Phay Giang Tho – Chuyên viên Sở Văn hoá – Thông tin Luông Pha Băng cho chúng tôi biết: “Khu phố cổ Luông Pha Băng có hàng trăm nhà cổ. Đây cũng là một hạng mục được UNESCO công nhận là di sản thế giới từ lâu đã được đưa vào khai thác du lịch nhưng vẫn giữ được phần lớn giá trị của di sản”. Quả thực, hầu hết nhà cổ Luông Pha Băng hiện nay đã trở thành những nhà hàng, quầy bán đồ lưu niệm hay khu nghỉ dưỡng. Trách nhiệm bảo tồn, phát huy nhà cổ chủ yếu giao cho người dân tự quản lý. Hằng năm, các cơ quan chức năng đi kiểm tra, thống kê, kiểm kê tổng thể, nếu nhà cổ nào có biểu hiện bị mai một ngay lập tức sẽ bị rút giấy phép kinh doanh, đưa vào bảo tồn. Đương nhiên, người dân không được phép tự ý xây dựng mới hay sửa chữa trong khu phố cổ mà phải có giấy phép, được sự đồng ý của các cơ quan có thẩm quyền phê duyệt. Sự gắn kết giữa quyền lợi và trách nhiệm của người dân với phát triển du lịch và giữ gìn di sản ở Luông Pha Băng thiết nghĩ thực sự là một bài học đáng suy ngẫm.