Còn thương gốm… mộc

GN - Ở tuổi xấp xỉ “tri thiên mệnh”, bà vẫn mềm tay chuốt từng thớ gốm, đôi mắt nhạy với đất và vun đầy niềm yêu gốm mộc…

Phận gốm, đời người

Ngừng chiếc bàn xoay đã mòn vẹt vì thời gian, bà Nguyễn Thị Được (làng gốm Thanh Hà, TP.Hội An, tỉnh Quảng Nam) vén nhẹ mái tóc đã bạc trắng, làm cho vết bùn lem trên trán. Bà nhíu mày, cười: “Mùi bùn thơm quá”.

Dù đã ở tuổi 95, nghệ nhân Nguyễn Thị Được vẫn chưa một ngày rời khỏi bàn xoay, chưa một ngày đôi tay già nua ấy ngừng vê đất, vuốt gốm. Bà đã nung một thứ tình yêu không đổi với gốm mộc gần trọn cả một đời người.

Ở làng gốm này, chẳng ai không biết đến bà - người đã gắn bó với gốm mộc ngót nghét 80 năm. Vẫn một lòng với nghề truyền thống như thủa 13, cái tuổi mà lần đầu tiên tay bà chạm vào bàn xoay, lần đầu tiên nguệch ngoạc với đất, tạo ra một thứ gốm mộc ngô nghê.

Dù ở tuổi xấp xỉ “tri thiên mệnh”, bà vẫn mềm tay chuốt từng thớ gốm

Nhà bà khi ấy nghèo lắm, bà phải đi chuốt gốm cho các chủ khác để được trả 8 xu mỗi ngày. Tiền kiếm được, bà đưa hết cho cha mẹ. Bà không học chữ, thay vào đó, bà học gốm. Ban ngày bà đi chuốt gốm thuê cho các chủ khác kiếm tiền, tối về bà học cách làm gốm từ mẹ. Vừa làm vừa học, lâu dần đôi bàn tay ấy trở nên điêu luyện, thuần thục. Bà trở thành người thợ gốm trẻ nhất làng, lại là thợ nữ, nên càng khiến người làng khâm phục.

Móm mém cười trong tiếng ù ù của chiếc bàn xoay già cỗi như chính tuổi đời mình, bà nheo mắt kể: “Hồi ấy, lòng yêu nghề trong tôi nhiều đến mức bất kể sáng tối, trên tay tôi lúc nào cũng có cục đất sét. Sự khổ luyện chải chuốt gốm mỗi ngày khiến tôi trở thành đứa con nít làm gốm đẹp nhất làng. Rồi lớn lên, khi lấy chồng, tôi đòi chồng phải giao ước, dù xảy ra bất kỳ chuyện gì, cũng không được bắt tôi… bỏ nghề. Mãi đến tận bây giờ, khi tuổi đã ‘ngất ngưởng’, trong những giấc ngủ, tôi vẫn đều đều mơ về gốm…”.

Hơn 80 năm gắn cuộc đời với gốm mộc, bà nhớ rất ít những câu chuyện đời thường, nhưng khi nói về gốm, bà lại say sưa nhớ kể từng chi tiết. Ở làng Thanh Hà này, người lớn tuổi nhất trong làng giờ chỉ còn có bà là vẫn làm nghề. Bà bắt đầu lập một cơ sở nhỏ, làm đủ 25 mẫu với các sản phẩm đẹp từ bát, nồi, chum, vại đến bình, chậu kiểng...

Trong đó, hũ bảy, sáu là hũ lớn nhất, đòi hỏi kỹ thuật phải cao mới chuốt được, nhưng bà bảo “với tui, già nghề rồi nên làm dễ như chơi”. Những sản phẩm bà làm ra được nhiều người biết đến và đón nhận, nhiều du khách nước ngoài tham quan và mua làm quà lưu niệm.

Dù nghề gốm mộc lắm nhọc nhằn, thế nhưng chưa một ngày lò nung của bà tắt lửa. Ngày nào cũng thế, dù có bận bịu, hay đau ốm, lò nung của bà vẫn luôn đỏ rực. Gia đình bà có đến 5 đời làm gốm. Tài hoa và một đời yêu gốm, bà đã không ngại mang hết những bí quyết đi truyền dạy cho những người trong làng, chỉ với mong ước là nghề gốm cổ của làng không bị thất truyền. Những người trong làng được bà chỉ dạy giờ đã là những người thợ giỏi.

Bởi, họ biết bà là một trong hai người cuối cùng ở làng này nắm được công thức chế tác và trực tiếp chuốt thành công nhiều mẫu đất sét cùng kỹ thuật nung sành. Bà cũng rất am hiểu về cách nhận biết trạng thái gốm sành trong khi nung theo kinh nghiệm dân gian bao đời của các thợ gốm tiền bối truyền lại.

95 tuổi, gần như cả một đời bà say sưa gốm, với mẻ đất sét nâu và lửa hồng. Bà luôn bám nghề, dù có lúc làng gốm rơi vào tình cảnh khó khăn nhất. Các sản phẩm của bà làm ra mang một nét rất riêng, tinh tế mà mộc mạc. Bởi bà bảo, làm gốm không chỉ có đôi tay “nhạy” với đất, mà còn có trái tim yêu nghề, yêu đến mê hoặc thì mới có thể thổi hồn mình vào từng sản phẩm.

Cái xưởng nhỏ của bà vẫn luôn được bày bán đủ thứ mẫu mã gốm do bà làm nên. Gốm của bà làm, cứ vừa đặt lên kệ thì lại bán hết, bởi tác phẩm vừa tinh xảo, vì chất đất hồn người của làng gốm được bà lưu vào trong đó. Với bà, giữ xưởng gốm là giữ cả ký ức, hoài niệm, cả tuổi trẻ và tổ tiên của mình.

Vậy nên dù tuổi cao, sức yếu nhưng con mắt và đôi bàn tay vẫn không mệt mỏi, bà vẫn đắm mình trong từng “con đất”, “con nước”, làm ra những sản phẩm mang “hơi thở” của người Hội An hồn hậu.

Linh hồn làng gốm

Ngôi nhà nhỏ của bà Được nằm ven dòng Thu Bồn thơ mộng ở đoạn hạ lưu. Nhà bà ở ngay cổng ra vào của làng gốm có tuổi đời ngót nghét gần 500 tuổi. Bà ngồi đó, bên chiếc bàn xoay, đôi tay luôn thoăn thoắt chuốt gốm, mỗi ngày trình diễn cho hàng ngàn khách du lịch trong và ngoài nước được thỏa sức ngắm nhìn. Bà bảo, “để làm được một sản phẩm đẹp, ngoài năng khiếu về thẩm mỹ và kỹ thuật làm gốm, đòi hỏi người thợ phải tỉ mẩn từng chi tiết nhỏ”.

Với tài hoa đó, bà được mời tham gia nhiều chương trình ngày hội gốm trên cả nước. Đi đến đâu, bà cũng tranh thủ giới thiệu về làng gốm Thanh Hà. Dần dần, tiếng của làng gốm được nhiều người biết đến, làng gốm Thanh Hà trở thành điểm đến du lịch hấp dẫn không thể thiếu sau mỗi hành trình khách đến tham quan tại phố cổ Hội An. Nhiều người ở làng ví bà là phần linh hồn không thể thiếu của gốm. Có bà, làng gốm mới có thể sống dậy và phát triển thịnh vượng như ngày hôm nay…

Giọng bà ấm áp rằng, bà muốn con cháu nhìn thấy được tình yêu nghề của mình, muốn truyền “ngọn lửa nghề gốm” cho chúng nó, muốn truyền giữ lại cho thế hệ sau biết đến nghề gốm truyền thống. Bà nguyện, còn sống ngày nào thì ngày ấy bàn tay bà còn muốn chạm đến những khối đất sét để tạo hình hài cho gốm.

Không gì bền bằng gốm, những sản phẩm đã sống đủ với hành trình từ đất qua lửa. Như hiện thân của ước mơ và khát vọng, như lòng yêu gốm, vượt qua bao thử thách thăng trầm của làng nghề, lòng bà vẫn luôn nung nấu cùng với gốm như thế.

Trò chuyện với chúng tôi, ông Lê Văn Xê, Trưởng ban Quản lý làng nghề truyền thống gốm Thanh Hà chia sẻ: “Những năm trước, sức khỏe bà Được còn tốt, bà đã đi đến nhiều nhà trong làng để truyền đạt kinh nghiệm làm gốm cho những người nhỏ tuổi hơn. Ai cần học hỏi điều gì bà đều sẵn sàng chỉ bảo, không câu nệ khó khăn hay sợ người khác giỏi hơn mình. Giờ thì ai cần gì đến hỏi, bà chỉ bảo tận tình”.

Bà Được cũng hay nói với con cháu rằng, dù nghề gốm có vất vả, nhưng đó là một gia sản lớn mà ông cha để lại, không cho ta được sự giàu sang về vật chất nhưng mang đến sự “giàu có kiêu hãnh” về một làng nghề với nhiều sản phẩm đẹp và lâu đời.

Trong ánh lửa nung của lò gốm vào những ngày thu, tôi biết bà luôn muốn giữ cho chúng luôn cháy mãi.