Giai thoại văn - sử cổ Việt Nam: Phật hóa vua, vua hóa hổ

Thiền sư Từ Đạo Hạnh (? - 1116) là một vị cao tăng đời nhà Lý. Bấy giờ vua Lý Nhân Tông (1072 - 1128) tuổi đã cao mà chưa có con nối dõi, cầu đảo khắp nơi chẳng linh nhiệm. Một hôm Từ Đạo Hạnh đến thăm Sùng Hiền Hầu (bào đệ của vua Lý Nhân Tông), Hầu kể với sư chuyện nhà vua cầu tự khắp nơi không hiệu quả, nên truyền trong Hoàng tộc, ai sinh được con trai, vua sẽ nhận con nuôi làm Hoàng tử và truyền ngôi cho. Từ Đạo Hạnh nguyện thác thai để tạo ơn tri ngộ với Sùng Hiền Hầu. Lúc ấy phụ nhân đang tắm ở hậu đường, bỗng thấy bóng dáng của nhà sư trong thùng nước. Phu nhân kinh sợ, Hầu bảo đó là hình ảnh của chân nhân đã nhập vào, đừng nên kinh hãi. Trước khi ra về, Từ Đạo Hạnh còn dặn là khi nào phu nhân lâm bồn phải báo cho sư biết.

Đến lúc thai nhi sắp chào đời, phu nhân chuyển dạ đau đớn mà đứa bé không chịu ra. Hầu nhớ lời sư dặn, cho gia nhân lên chùa núi Thạch Thất ở làng Giao Thủy cấp báo với cao tăng. Từ Đạo Hạnh họp các đệ tử dặn:

- Nhân duyên kiếp trước của ta chưa dứt, còn phải thác sinh tạm trú làm vua ở thế gian, thọ thêm tính ra được 23 năm nữa. Rồi sư đọc bài kệ

Thâm thu bất báo nhạn lai quy

Dị sử nhân gian động phát bi

Trứ tích thời nhân vô luyến ý

Cổ sư kỷ độ tác kim si (sư)

Dịch:

Cuối thu không báo nhạn về

Nhân gian càng dễ động bề thương bi

Dấu nên người thế luyến chi

Thầy xưa mấy độ làm vì thầy nay

Đọc xong sư vào động núi phía sau chùa Thạch Thất tịch hóa.

Từ Đạo Hạnh xuất thế vào làm con của Sùng Hiền Hầu, tên Lý Dương Hoán, sinh năm 1116, lúc bé sởn sơ thông tuệ, mặt mũi xinh xắn, nói năng thông minh khác thường. Vua Lý hạ chiếu đòi vào cung giáo dưỡng, phong làm Hoàng tử. Khi vua Lý Nhân Tông băng hà (1128), Hoàng tử Dương Hoán lên ngôi lấy hiệu là Lý Thần Tông (1128 - 1138).

Đến năm Bính Thìn (1136), nhà vua được 21 tuổi, tự nhiên phát bệnh lạ, toàn thân mọc lông dài, móng vuốt ló dài ra, cuồng loạn gầm gừ như hổ. Triều đình đã triệu khắp các danh y bốn phương về chữa mà không khỏi.

Sư Minh Không và Giác Hải nghe vua mắc bệnh lạ, nghiệm ra đúng lời của Từ Đạo Hạnh nói khi trước, bèn đặt ra câu đồng dao dạy cho trẻ con ở làng Chân Định hát lên rằng

Quốc hửu Lý Thần Tông

Triều đình vạn sự thông

Dục an thiên tử bệnh

Tu cầu Nguyễn Minh Không

Dịch:

Nước có Lý Thần Tông

Triều đình muôn việc thông

Muốn chữa bệnh thiên tử

Cầu được Nguyễn Minh Không

Khi nghe trẻ hát câu đồng dao, triều đình mới sai sứ giả đến chùa Thạch Thất, yết kiến Nguyễn Minh Không, vời sư về kinh chữa bệnh cho Hoàng thượng. Sư Minh Không và sư Giác Hải vào cung, trong lúc các vị danh y cũng đang có mặt. Họ thấy hai vị sơn tăng hình dung cổ quái, y phục quê mùa có ý khinh thường, không đứng dậy chào hỏi. Minh Không bèn thò vào tay nải lấy ra một cái đinh thật dài, cắm lên cột điện rồi vỗ nhẹ lên đầu đinh, cây đinh lút sâu vào cột, đoạn bảo các thầy lang rằng:

- Hễ ai nhổ được cây đinh nầy thì sẽ chữa được bệnh cho Hoàng đế.

Nhắc lại đôi ba lần mà không thấy ai lên tiếng, Minh Không bèn dùng hai ngón tay trái mà nhổ. Cây đinh lại theo tay sư ra ngay, ai nấy cũng đều khâm phục diệu pháp của bậc cao tăng.

Minh Không sai lấy cái đỉnh to, 12 chum dầu, 100 cái đinh sắt và một nhánh cây hòa, rồi khiến hộ giá Hoàng đế ngự đến Họa Đàn. Sư Giác Hải đổ dầu, bỏ đinh sắt vào đỉnh. Sư châm lửa đốt đinh, lửa cháy phừng phừng, đỉnh dầu sôi sùng sục. Sư rắc gói bột thần dược của Từ Đạo Hạnh để lại trước khi ngài tịch hóa vào đỉnh dầu sôi, rồi đưa tay vào trong đỉnh mò lấy ra đủ 100 cái đinh ghim vào khắp mình nhà vua. Tới lượt sư Minh Không làm phép. Sư lấy cành hòa nhúng vào đỉnh dầu sôi và rảy lên khắp mình Hoàng đế, vừa đọc câu chú rằng:

Quý vi thiên tử

Khả cảm tật hồ

Từ đó lông lá, móng vuốt của nhà vua rụng hết, trở lại hình dạng bình thường như lúc mới lên ngôi. Lý Thần Tông ở ngôi 10 năm, thọ 23 tuổi, y như lời dự báo trước của Từ Đạo Hạnh.

Cảm kích trước sự kiện lịch sử của triều Lý, hòa quyện hương vị thiền cao khiết với vương đão nhân từ, trong bài “Thăng Long Hành”, thi sĩ Đông Hồ đã viết bốn câu thơ.

Mùi đạo thâm trầm hương húng Láng

Quân vương triều Lý, thánh sư Từ

Bác nhường cho cháu ngôi thiên hạ

Phật hóa làm vua nẻo giác đồ!