Nghệ thuật tạo hình tượng Phật trong gốm mỹ nghệ Biên Hòa

Quan Âm Tara

Đến năm 1960, kỹ thuật rót khuôn mới được phổ biến khi các chuyên gia Nhật Bản đến tư vấn cho Trường Mỹ nghệ Biên Hòa. Sản phẩm gốm Biên Hòa được nung ở nhiệt độ khoảng 1.3000C. Đặc trưng chính của gốm Biên Hòa là trang trí theo kiểu chạm khắc chìm phối hợp men màu, tráng men dày kể cả phông nền. Đây là điểm ưu thế để gốm Biên Hòa nhanh chóng khẳng định phong cách độc lập trong sáng tạo và xu hướng riêng biệt. Các sản phẩm gốm Biên Hòa cũng rất phong phú về kiểu dáng, đa dạng về chủng loại, song chủ yếu tập trung làm gốm mỹ nghệ. Một trong những dòng sản phẩm gốm Biên Hòa được ưa chuộng nhất đó là tượng. Tượng gốm được các nghệ nhân chú trọng khai thác, sáng tạo bằng tất cả sự ngưỡng vọng và tâm hồn hướng tới Chân-Thiện-Mỹ.

Quán Âm Tự Tại

Quan Âm thủ quyển

Bằng phương thức khai thác đề tài văn hóa truyền thống dân tộc nên mỹ thuật Phật giáo có ảnh hưởng không nhỏ trên sản phẩm gốm mỹ nghệ Biên Hòa. Trong đó, tượng Phật, Bồ tát, La hán… đã được các nghệ nhân gốm Biên Hòa chú trọng khai thác, sáng tạo bằng tất cả ngưỡng vọng và tâm hồn hướng đến cái đẹp, cái thiện. Những mẫu tượng thường thấy trong gốm Biên Hòa như Phật Thích Ca Mâu Ni với nhiều kiểu dáng nhập định, trì bình, cảm hóa rắn Naga, cầm bình bát, cầm bạch ngọc… Một số kiểu tượng Đạt Ma Tổ sư cũng được khai thác rất phong phú. Đặc biệt là tượng Bồ tát Quán Thế Âm. Có thể nói, trong các sản phẩm gốm mỹ nghệ Biên Hòa thì tượng và tranh gốm về Bồ tát Quán Thế Âm chiếm đa số.

Quan Âm hoa dây

Trong đó, mức độ tạo hình cũng hết sức sống động và gần gũi với đời thường, như tượng Quan Âm thủ quyển với dáng ngồi bán già, tay cầm cuốn sách. Quan Âm đề lam đơn giản trong hòa sắc và nghệ thuật tạo hình nhưng lại rất gần gũi với đời thường trong kiểu ngồi suy tư như thể đang nghĩ ngợi về nỗi thống khổ của cuộc đời. Tượng Quan Âm sổ châu, Quan Âm Tara là hai hình thể được tạo tác bởi sự kết hợp giữa các dòng văn hóa Việt - Chăm và Khmer thể hiện tính đa dân tộc hết sức phong phú. Tượng Quan Âm tự tại, Quan Âm nhập định và Quan Âm hoa dây là một trong những mẫu tượng tiêu biểu trong nghệ thuật tạo hình của gốm mỹ nghệ Biên Hòa, với chất men đồng đặc trưng của gốm Biên Hòa đã phần nào làm cho các pho tượng thêm vẻ uy nghi, sự hòa sắc hết sức tinh tế với nét khắc nổi các hoa văn trên tượng cũng khá sắc sảo và tỉ mỉ… Ngoài ra còn có các bức tranh gốm về đề tài Quan Âm cũng khá phong phú, thể hiện tính nhập thế của Phật giáo trong cộng đồng dân tộc Việt Nam.

Cùng với gốm Cây Mai (Sài Gòn) và gốm Lái Thiêu (Bình Dương), gốm Biên Hòa đã tạo thành dòng gốm mang phong cách Nam Bộ, đánh dấu một giai đoạn phát triển lịch sử của nghệ thuật gốm tại miền Nam trong thời cận và hiện đại. Các sản phẩm gốm mỹ nghệ Biên Hòa mang đề tài Phật giáo hiện còn lưu giữ đến ngày nay cho thấy tư tưởng Phật giáo có ảnh hưởng rất lớn trong đời sống cộng đồng các cư dân Nam Bộ xưa. Đây cũng là một minh chứng hùng hồn về lịch sử du nhập và phát triển văn hóa Phật giáo Việt Nam trên vùng đất Nam Bộ. Ngày nay, gốm Biên Hòa với nghĩa hẹp là sản phẩm của Trường Mỹ nghệ Biên Hòa không còn chế tác, sản phẩm gốm Biên Hòa đã trở thành “của hiếm” thì các pho tượng, bức tranh gốm đề tài Phật giáo đều trở nên có giá trị. Bởi lẽ các tác phẩm ấy được kết tinh bởi đôi tay khéo léo với tâm hồn của những người thợ vô danh xưa, mới lưu lại cho nhân loại nói chung và mỹ thuật Phật giáo nói riêng một sức sống vĩnh hằng…

Nhà sưu tập Nguyễn Thanh Chương