Triết lí "Tĩnh Tâm"

Tĩnh tâm” là kệ của nhà Phật, là một triết lí của đạo Phật. “Tĩnh tâm” là một hình thức tu tâm, sửa đổi lòng mình, để cho tâm được yên tĩnh, trong sạch và thanh thản, thoát khỏi những cám dỗ của đời thường, những ham muốn trần tục bất chính. Một trong những đoạn nổi tiếng của kệ “Tĩnh tâm” được nói như thế này:

…Danh, lợi, thế, quyền như bọt nước,

Tiền tài, vật chất tợ (tựa) sương sa,

Trăm năm không đạo, gây thêm tội,

Một kiếp biết tu, khỏi lạc đường.

Đạo Phật quan niệm: Danh vị trong xã hội, lợi lộc, quyền thế, chức tước đáng xem nhẹ, chỉ sủi lên như bọt nước mà thôi; tiền tài và vật chất cũng chỉ như sương sa, như một hơi nước, một cái bóng mờ. Con người không biết tu dưỡng đạo đức chỉ gây thêm tội lỗi; nhưng nếu biết tu thân, tích đức thì mới trở nên người tốt, có ích cho gia đình và xã hội.

Triết lí “Tĩnh tâm” của đạo Phật được đúc kết qua thực tiễn hàng nghìn năm, có giá trị nhân văn và nhân đạo rất sâu sắc, cao rộng; bởi nó khuyên con người biết sống có nghĩa, có nhân!

Trong cuộc sống xưa nay, nhiều người đã noi theo được lời dạy tiến bộ của đạo Phật: Không ham hưởng thụ, không ham tiền tài, danh vọng, lợi lộc bất chính. Các bậc danh sĩ nước ta như Chu Văn An, Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Cao Bá Quát, La Sơn phu tử Nguyễn Thiếp, Nguyễn Khuyến, Phan Bội Châu v.v… là những tấm gương cực kì sáng láng về quan niệm sống “tĩnh tâm”. “Tĩnh tâm”- tức tu tâm- cũng chính là “tu thân”- nghĩa là luôn luôn biết sửa mình, để bản thân ngày càng trở nên tốt đẹp. Và, Bác Hồ kính yêu của chúng ta, người cộng sản vĩ đại, cũng là một điển hình về triết lí “tĩnh tâm” rất cao cả. Bác nói: “Tôi tuyệt nhiên không ham muốn công danh phú quý chút nào. Bây giờ phải gánh chức Chủ tịch là vì đồng bào uỷ thác thì tôi phải gắng làm, như một người lính vâng lệnh quốc dân ra trước mặt trận. Bao giờ đồng bào cho tôi lui, thì tôi rất vui lòng lui. Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành. Riêng phần tôi thì làm một cái nhà nho nhỏ, nơi có non xanh, nước biếc, để câu cá, trồng rau, sớm chiều làm bạn với các cụ già hái củi, em trẻ chăn trâu, không dính líu gì với vòng danh lợi” (Bài “Trả lời các nhà báo”, 21-1-1946; xem: “Hồ Chí Minh- Toàn tập”, NXB CTQG, Hà Nội, năm 2000, tập 4, tr. 161).

Song, rất đáng tiếc là ngày nay, nhiều người đi chùa chiền và thờ Phật, nhưng lại sống trái ngược với triết lí “Tĩnh tâm”, không chịu tu tâm! Họ cốt sống vị kỉ, vô cảm với cộng đồng và thờ ơ với lợi ích quốc gia, dân tộc. Họ chạy theo danh vị, tiền tài, vật chất, lợi lộc, ham muốn hưởng thụ bằng mọi giá, kể cả bán rẻ nhân phẩm của mình. Chia rẽ đoàn kết; trù dập người tài, người lương thiện để đua chen vào chức quyền. Làm ăn giả dối, buôn bán gian lận, điêu ngoa. Ham hưởng thụ, ham tiền, ham vật chất mà cướp của, giết người, trộm cắp, lưu manh. Rồi những thói côn đồ hung hãn, quậy phá, bất chấp luật pháp, cũng do không biết “tĩnh tâm” mà ra; v.v… Tóm lại, tất cả những chuyện bất lương- suy cho cùng- là do không biết “tĩnh tâm”, không tu thân, tích đức. Chao ôi, đã bất lương thì đến chốn chùa chiền, lầm rầm khấn vái Trời Phật, phỏng có ích gì ?

Vậy nên, “Tĩnh tâm” không phải là tư tưởng siêu hình, siêu thoát. “Tĩnh tâm” không phải là lối sống vị kỉ, thoát li xã hội, chạy trốn trách nhiệm công dân. “Tĩnh tâm” cũng không phải là lối “sống chậm”( đối lập với lối sống gấp- lối sống hiện sinh) như một số người lầm tưởng. “Sống chậm” chỉ là cách sống không vội vàng, thuần tuý sinh học- đâu phải theo quan niệm “tĩnh tâm”! Trái lại, “tĩnh tâm” là tu nhân tích đức, luôn luôn sửa mình để sống cho trong sạch và giúp ích quốc gia, dân tộc. Đây chính là một vẻ đẹp văn hoá rất cao cả- vừa là văn hoá tâm linh, vừa là văn hoá thiết thực của cuộc sống muôn đời!