Khám phá hình tượng rồng và lá bồ đề trong điêu khắc thời Lý

Hình tượng lá đề thường lồng ghép với hình tượng rồng, phượng trong một tổng thể hài hòa, giàu thẩm mỹ.

Từ lâu nay, giới nghiên cứu lịch sử và mỹ thuật ở Việt Nam đều công nhận một điều: nghệ thuật điêu khắc thời Lý là một nét son rực rỡ trong lịch sử của nền nghệ thuật Việt Nam.

Nền điêu khắc ấy định hình trong hoàn cảnh lịch sử đặc trưng, khi đất nước mới thoát khỏi cảnh nghìn năm nô lệ, người dân được hưởng cuộc sống ấm no, thịnh vượng. Trong cuộc sống thái bình ấy, Phật giáo – một tôn giáo mang đậm triết lý nhân bản phát triển mạnh mẽ và trở thành quốc giáo dưới thời Lý.

Trong hoàn cảnh lịch sử như vậy, những nghệ nhân tài hoa đã tạo tác nên những tác phẩm điêu khắc mang vẻ đẹp của sự tự do trong cảm hứng sáng tạo và cái nhìn phóng khoáng thấm đẫm âm hưởng của Phật giáo.

Điêu khắc đời Lý thường hướng vào đề tài thiên nhiên như mây, nước, hoa sen, hoa cúc… và đặc biệt là hình tượng lá đề và con rồng xuất hiện xuyên suốt trong các công trình kiến trúc.

Theo sử tích của Phật giáo, Đức Phật đã thành đạo dưới cây bồ đề nên loài cây này đã trở thành biểu trưng cho sự giác ngộ của Phật. Dưới ảnh hưởng của Phật giáo, hình tượng lá đề được sử dụng rất nhiều trong trang trí điêu khắc như vòm cửa chùa tháp, cung điện thời Lý. Hình tượng lá đề thường lồng ghép với hình tượng rồng, phượng trong một tổng thể hài hòa, giàu thẩm mỹ. 

Theo các nghiên cứu về kiến trúc thời Lý, để thực hiện một lá bồ đề gắn phượng, 40 nghệ nhân thời Lý phải thay phiên nhau chạm khắc trong hai ngày. Đến phiên của mình, mỗi nghệ nhân chỉ được phép thực hiện công việc trong khoảng 10 phút để đảm bảo sự tập trung cao độ nhất cho tác phẩm... 

Dưới thời Lý, con rồng không chí tượng trưng cho quyền lực hoàng gia. Với nhiều nếp cong mềm mại, hình tượng con rồng thời kỳ này còn tượng trưng cho nguồn nước, niềm mơ ước cho cư dân trồng lúa. Hình tượng con rồng thời Lý mang phong cách rất khác biệt so với nhiều triều đại trong lịch sử. Rồng thời Lý mềm mại, uyển chuyến, không giống với hình tượng rồng to, khỏe thời Trần hay hình tượng rồng bệ vệ của Trung Quốc…

Trong quá trình khai quật Hoàng thành Thăng Long, một lần nữa nền điêu khắc của thời đại lập quốc lại tỏa sáng qua việc xuất lộ các hiện vật điêu khắc tinh xảo. Đó là các loại vật liệu trang trí cung điện thời Lý như ngói gắn lá đề trang trí rồng, phượng, các tượng đầu rồng, phượng trang trí trên nóc mái…

Một số hình ảnh về các tác phẩm điêu khắc thời Lý đang được trưng bày tại Hoàng thành Thăng Long, Đất Việt ghi nhận.