Chùa Diệu Giác: Di tích Lịch sử - Văn hóa quốc gia| Giác Ngộ Online

GN - Chùa Diệu Giác (Diệu Giác tự), tên dân gian là chùa Phú Lộc, tọa lạc tại thôn Phú Lộc, xã Bình Trung, huyện Bình Sơn, cách tỉnh lỵ Quảng Ngãi hơn 20km về phía Bắc, sát phía Tây Quốc lộ 1A.

Đây là một trong những ngôi cổ tự được xây dựng sớm nhất và có vai trò đáng kể trong lịch sử hoằng dương Phật giáo ở Quảng Ngãi.

Tam quan Diệu Giác tự

Buổi ban đầu chùa có tên là Viên Tông tự, được chúa Nguyễn Phúc Khoát ban biển ngạch sắc tứ vào ngày mùng 8 tháng 6 năm Giáp Tuất - 1754, niên hiệu Cảnh Hưng thứ 15, triều vua Lê Hiển Tông. Năm Thiệu Trị nguyên niên (Tân Sửu - 1841) chùa đổi tên là Diệu Giác tự vì kỵ húy tên nhà vua - Nguyễn Phúc Miên Tông.

Sách Đại Nam nhất thống chí do Quốc sử quán triều Nguyễn biên soạn, ghi: “Chùa Diệu Giác ở huyện Bình Sơn, chùa dựng trên gò cao, trước mặt trông ra hồ lớn nhỏ. Hồi đầu bản triều có sắc cho tên là Viên Tông, quy mô rộng rãi, sau trải qua loạn lạc, chùa bị tàn phá, đến lúc đại định, các Tăng đồ mới tu bổ lại. Từ đấy đèn hương rất thịnh. Năm Thiệu Trị thứ nhứt (1841) đổi tên là chùa Diệu Giác, năm thứ 5 người địa phương trùng tu, nhà cửa sạch sẽ rộng rãi, giới luật trang nghiêm, nhiều người đến lễ và xin thẻ” ⁽¹⁾.

Hiện chưa tìm thấy tài liệu nào khả dĩ giúp dẫn viện đích xác năm dựng chùa. Có ý kiến dựa vào truyền thuyết dân gian cho rằng chùa được kiến tạo vào năm Bính Ngọ -1666 và gắn với câu chuyện Huyền Trân công chúa trên đường vào Chiêm Thành đã dừng chân lại nơi này. Chuyện cũ đã lùi xa vào dĩ vãng, thật khó để truy nguyên sự thật, song hiện nay trong khuôn viên nhà chùa có một am nhỏ nằm chếch về phía Nam chính điện thờ nàng công chúa nhà Trần số phận long đong, một bậc nữ nhi lá ngọc cành vàng dốc lòng vì đại cuộc.

Một số văn bản chữ Hán đã được Hòa thượng An Thắng phiên dịch ra Quốc ngữ⁽²⁾ cho biết, từ năm 1841 (Thiệu Trị nguyên niên) đến năm 1848 (Tự Đức năm thứ 2) chùa Diệu Giác có 3 lần trùng tu Đại hùng bửu điện, cải danh biển ngạch, đắp tượng, bồi tháp vào các năm 1841, 1845, 1848. Từ đó cho đến nay (2112) nhà chùa lại trải qua 3 lần trùng tu vào các năm 1959 (bồi tháp), 1974 (sửa chữa lớn) và 2010 - 2012 (sửa chữa lớn, chỉnh trang khuôn viên và mở rộng quy mô các công trình tu tập). Kiến trúc ngôi chùa hiện nay so với trước đã có nhiều thay đổi. Tuy vậy, sự tôn nghiêm, cổ kính trong nội viện và cảnh trí phong quang của một ngôi cổ tự vẫn là những nét đặc trưng mà Diệu Giác tự vẫn còn lưu giữ đến ngày nay.

Am thờ Huyền Trân công chúa

Theo lời truyền lại, xưa kia chùa được xây dựng theo kiểu chữ Tam, có 2 tầng mái chồng diềm, bốn góc uốn cong gắn đầu phụng. Năm Tự Đức thứ hai - 1848 xây thêm bảo tháp Quán Thế Âm ở sân chùa. Nội thất ngôi chánh điện uy nghi, gian chính điện có bức hoành phi sơn son dát đồng. Do tác động khắc nghiệt của khí hậu, thời tiết và bom đạn chiến tranh lại thêm tình trạng không có sư trụ trì trông coi trong một thời gian khá dài nên chùa nhiều lần bị hư hại phải sửa chữa, trùng tu nhờ vào công sức chủ yêà cấp thời nhằm tránh cho các công trình khỏi sụp đổ. Vì vậy, sự thay đổi vóc dáng ban đầu của ngôi chùa và tình trạng chắp vá, tạm bợ trong việc sửa chữa ở một vài đơn nguyên kiến trúc là khó tránh khỏi.

Cũng vì hoàn cảnh như vậy mà kinh sách, khí vật của nhà chùa cũng bị suy suyển đáng kể. Nhờ vào sự thành tâm của nhiều Tăng Ni, Phật tử và dân chúng trong vùng nên sau bao nhiêu biến thiên, đến nay nhà chùa vẫn còn giữ được một số khí vật giá trị. Trong số đó, đáng chú ý là một khánh đồng, một tiểu hồng chung và một đại hồng chung đều có khắc 5 chữ Hán 勅賜圓宗寺 (Sắc tứ Viên Tông tự). Trên thân đại hồng chung có lạc khoản viết bằng chữ Hán “Tuế tại Ất Sửu niên, lục ngoạt, thập ngũ nhựt" (ngày rằm tháng 6 năm Ất Sửu). Vì đại hồng chung này do Hòa thượng Quảng Độ (1739 - 1811) chú tạo nên Ất Sửu ở đây, theo Tây lịch chính là năm 1805 (PL.2399), niên hiệu Gia Long thứ tư.

Chùa hiện nay có kiến trúc tổng thể hình chữ Khẩu 口. Từ tam quan đi vào chừng hơn 50 mét là Đại hùng bửu điện. Đây là ngôi nhà chính, khang trang, bề thế, với 4 cột ở trung tâm kết hợp cột gạch và vách ứng lực đỡ 2 vì kèo trụ chồng chày cối, đầu lắp cánh dơi. Qua bàn thờ niệm hương ở tiền đường là đến chánh điện. Tại đây, ở nơi cao nhất treo bức hoành phi có 3 chữ đại tự 妙覺寺 (Diệu Giác tự). Điện thờ Phật uy nghi, trên bậc cao là tượng Tam thế Phật, ở giữa là bộ tượng Tây phương Tam thánh thế đứng trang nghiêm. Bên dưới, ở trung tâm là tượng Phật Thích Ca Mâu Ni niêm hoa vi tiếu. Hàng dưới cùng có tượng sơ sinh. Trung tâm hậu điện là bàn thờ tôn trí long vị các Tổ sư, trụ trì đã viên tịch, phía trên có tượng Tổ sư Đạt Ma. Cạnh đó, ở bậc thấp hơn là bàn thờ các Phật tử và những người quá vãng theo di nguyện hoặc được người thân gởi nương tựa cửa chùa. Ngoài ra, trong nội điện còn có bàn thờ chư thiên, hộ pháp. Phía sau gian nhà chính là nhà Tổ, nhà khách và nhà trù.

Chuông đồng chùa Diệu Giác

Trong khuôn viên chùa Diệu Giác, ngoài miếu thờ công chúa Huyền Trân, (thường gọi là công chúa Hồng Hoa), còn có 3 ngôi mộ tháp, xây bằng đá ong, gạch đất nung và tam hợp chất. Đây là nơi gìn giữ pháp thân của Viên Tông tọa chủ Chiêu Công (trụ trì đời thứ nhất), Giám viện Đỗ Đại sư (đời thứ hai) và Quảng Độ Nguyễn Hòa thượng (đời thứ năm).

Hàng năm, ngoài những ngày lễ, vía, chùa Diệu Giác lấy ngày viên tịch của Hòa thượng Quảng Độ (17 tháng 9 âm lịch) làm ngày hiệp kỵ các vị Tổ sư, trụ trì và Tăng chúng đã viên tịch.

Một trong những đặc điểm trong lịch sử chùa Diệu Giác là các nhà sư trụ trì qua các đời thuộc nhiều thiền phái khác nhau (Thiệt Diệu Liễu Quán, Minh Châu Hương Hải, Minh Hải Pháp Bảo…). Đây cũng là ngôi chùa mà sự gắn bó với người dân quanh vùng rất sâu đậm. Trong lịch sử của chùa, nhiều lần lý hương làng Phú Lộc đứng đơn khấu trình triều đình xin trùng tu, tôn tạo; nội dung các câu đối gắn bó tên chùa và tên làng; một số công trình trùng tu còn văn bia ghi rõ công lao đóng góp của dân chúng. Suốt thời gian khá dài không có chư Tăng trụ trì, việc hương khói thường nhật và các dịp lễ cùng việc gìn giữ ngôi chùa là do Phật tử và dân cư quanh vùng đảm nhận. Điều này thêm một lần nữa cho thấy tín ngưỡng Phật giáo sâu nặng tư tưởng hòa đồng, khoan dung, gắn bó sâu đậm và trở thành văn hóa của xứ sở.

Chùa Sắc tứ Diệu Giác đã được Bộ Văn hóa Thông tin, nay là Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích Lịch sử - Văn hóa quốc gia, tại Quyết định số 06/QĐ-VH ngày 13-4-2000.

Lê Hồng Khánh

________________

⁽¹⁾ Quốc sử quán triều Nguyễn, Đại Nam nhất thống chí, bản dịch Phạm Trọng Điềm, NXB.Thuận Hóa Huê, 1992, trang 441-442.

⁽²⁾ Tư liệu của Tâm Nhạc Nguyễn Hồng Khanh.