Người giữ ký ức xưa của “Đà thành”

Ở “Đà thành”, nhiều người vẫn còn nhớ tới bà, người phụ nữ đầu tiên chụp rất nhiều ảnh về Đà Nẵng xưa, cả những thời khắc quan trọng nhất của thành phố này, giai đoạn chống Pháp, chống Mỹ…

Người nữ nhiếp ảnh ấy là bà Phụng Ký, chủ hiệu ảnh Phụng Ký trên đường Hùng Vương nổi tiếng từ những năm 1950. Bà còn là một trong những người thuộc thế hệ đầu tiên ở thành phố Đà Nẵng tham gia hoạt động cách mạng.

Chân dung bà Phụng Ký, người nữ nhiếp ảnh đầu tiên ở Đà Nẵng

Chúng tôi đến thăm căn nhà của bà, trong căn nhà hai tầng hiện nay, mà trước đây là ngôi nhà cấp 4, tại số 79 Hùng Vương (TP.Đà Nẵng), hiện lưu giữ nhiều hình ảnh của người chụp ảnh Đà Nẵng xưa. Người con trai thứ 5 của bà Phụng Ký - người nữ giao liên Đà thành, lật giở từng hình ảnh, từng trang viết của mẹ để cho chúng tôi xem.

Đó là ông Hà Quốc Tấn (sinh năm 1951). Ông rưng rưng nhớ lại thân mẫu của mình cùng những kỷ niệm đau thương và hào hùng của gia đình hòa chung trong những thời khắc quan trọng của vận mệnh Đà Nẵng cùng người dân ở đây.

Sinh ngày 1-5-1915, bà Phụng Ký, tên thật là Nguyễn Thị Phụng - chủ hiệu ảnh Phụng Ký nổi tiếng. Bà giác ngộ cách mạng từ rất sớm. Ngay từ khi 14-15 tuổi, bà đã biết cầm máy để chụp ảnh cũng là thời gian bà tham gia cách mạng và hoạt động khắp các vùng Quảng Đà - Quảng Tín thời bấy giờ.

Chồng bà, ông Hà Quốc Thể (1914-1969) cũng là một nhà yêu nước, một chiến sĩ cách mạng kiên trung. Năm 1948, bà vinh dự trở thành thành viên của Đoàn đại biểu tỉnh dự Đại hội Thống nhất Phụ nữ Liên khu năm ở Bồng Sơn (Bình Định). Từ Đại hội về, bà Phụng Ký bắt tay củng cố các tổ chức và đề ra nhiều chương trình hoạt động cho các cấp hội phụ nữ, với bà, đó là những mùa xuân của cuộc đời.

Hồi ấy vào năm 1953, bà ở Đà Nẵng trong thế hợp pháp, tham gia tổ chức hiệu ảnh mang tên Phụng Ký do hai vợ chồng mua đất dựng nên từ năm 1947 và ăn nên làm ra. Tiền lời có được, sau khi trích một phần để trả nợ, sinh sống, vợ chồng bà đóng góp quỹ nuôi quân.

Mặt khác, theo chỉ đạo của cách mạng, bà lại tổ chức làm giấy tờ giả để cán bộ hoạt động dễ dàng trong lòng địch. Khi Luật 10-1959 của Ngô Đình Diệm đưa máy chém đi đến mọi vùng nhằm khủng bố tinh thần những gia đình nào “dính dáng” đến cách mạng, bà Phụng Ký lại bị bắt nhốt một tháng vì chúng biết bà có hai con đi tập kết ra Bắc. Bà đấu tranh và được thả.

Bà từng bị địch bắt 5 lần, dùng mọi cách tra khảo để nhằm lấy được tin tức nhưng bà vẫn không khai nửa lời làm ảnh hưởng tới hoạt động cách mạng. Sự kiên trung, bất khuất của người phụ nữ ấy khiến kẻ địch cũng phải khiếp sợ, và đồng chí đồng đội thêm vững tin vào người nữ biệt động Đà thành này.

Năm 1979, bà về hưu với tất cả những thanh thản sau hơn 33 năm làm tròn nghĩa vụ của một công dân yêu nước.

Hơn 80 năm cầm máy ảnh, bà Nguyễn Thị Phụng là nữ nghệ sĩ nhiếp ảnh đầu tiên của vùng đất Quảng Nam - Đà Nẵng và là nữ nghệ sĩ chép lịch sử Đà Nẵng bằng hình ảnh. Với bà Phụng Ký, ngoài việc tham gia hết mình cho sự nghiệp cách mạng, dành thời gian cho gia đình thì nghề ảnh là niềm đam mê duy nhất trong cuộc đời của bà.

Với thâm niên chừng ấy năm chép lại lịch sử bằng ống kính, để lại hàng nghìn bức ảnh tư liệu quý giá, đã ghi lại những thời khắc lịch sử, bà còn trực tiếp là nhân chứng lịch sử, mà bất cứ người “mang nghiệp cầm máy ảnh”, làm báo và tư liệu nào cũng phải mơ ước.

Là nữ nhiếp ảnh gia đầu tiên ở Đà Nẵng, bà Phụng Ký lưu giữ những thời khắc lịch sử đáng quý của Đà Nẵng trong suốt nhiều thập niên qua. Trong đó, ngoài những bức ảnh giá trị về Đà Nẵng từ những thập niên đầu của thế kỷ XX, bà còn sở hữu những bộ ảnh về sự kiện lịch sử ngày giải phóng TP.Đà Nẵng 29-3-1975. Những tấm ảnh ấy đã trở nên vô giá với bà và gia đình.

Tác giả (bìa trái) trò chuyện cùng ông Tấn, con trai của bà Phụng Ký

Ông Hà Quốc Tấn, con trai bà Phụng Ký kể lại, vào trưa ngày 29-3 lịch sử, khi xe tăng quân giải phóng tiến vào trung tâm TP.Đà Nẵng, bà Phụng Ký liền lao về nhà, bảo con gái lấy máy ảnh cùng đứng trên ban-công hiệu ảnh của mình, ghi lại những hình ảnh tuyệt vời của những đoàn quân ùn ùn tiến vào thành phố, những giây phút hào hùng của TP.Đà Nẵng được hoàn toàn giải phóng được bà chụp lại tròn vẹn.

Người con trai thứ 5 của bà Phụng Ký đưa cho chúng tôi xem những kỷ vật của bà. Các tập ảnh tư liệu gốc mà bà còn lưu giữ, trong đó có nhiều bức ảnh quý giá về thời điểm bộ đội tiến vào giải phóng thành phố ngày 29-3-1975, những bức ảnh chụp các chiến sĩ cách mạng, những bức ảnh về Đà Nẵng ngày chiến tranh, và cả những bức ảnh về gia đình.

Tất cả được bà tập hợp lại trong những cuốn sổ, mà bà cẩn thận ghi lại từng chi tiết một cách khoa học và đầy tâm huyết. Chúng tôi rất xúc động và thán phục khi xem lại các tập ảnh tư liệu gốc mà bà còn lưu giữ, trong đó có nhiều bức ảnh quý giá chẳng thể nào còn tìm thấy được ở đâu.

Bà Phụng Ký có một gia đình gồm 16 người con, dâu, rể, gần 40 cháu chắt nội ngoại luôn sum vầy bên cạnh nhau và một lòng sống theo những chỉ dạy của bà. Cuộc đời người phụ nữ cầm máy lâu năm nhất ở vùng đất Quảng Nam - Đà Nẵng này đã gắn liền với nhiều sự kiện lịch sử quan trọng.

Bà đã được Nhà nước tặng Huân chương Độc lập hạng Ba, Huân chương Kháng chiến hạng Nhất - Nhì, Huân chương Quyết thắng hạng Nhất, Kỷ niệm chương Chiến sĩ cách mạng bị địch bắt tù đày...

Bà qua đời ngày 20-5-Kỷ Sửu (2009) tại thành phố quê hương - Đà Nẵng, hưởng thọ 94 tuổi, trong đó có 80 năm bà gắn bó với nghiệp “cầm máy ảnh”. Hiệu ảnh Phụng Ký mang tên bà, được thành lập từ năm 1940 đến nay vẫn được con cháu bà nối nghiệp ở địa điểm xưa tại số nhà 79 Hùng Vương, Đà Nẵng.