Tu tập từ tâm

GN - Giá trị lớn nhất của đạo Phật là chỉ ra nếp sống hướng thiện, một phương pháp thực nghiệm tâm linh khiến mọi người biết sống với nhau bằng một trái tim yêu thương và khối óc được vận hành theo một trí tuệ hiểu biết. Hay nói cách khác, người học Phật phải biết ứng dụng những chân giá trị mà Phật đã dạy vào trong cuộc sống tự thân, thì mới có thể làm cho những giá trị đó hòa quyện vào thân tâm mình, trở thành xương máu của cơ thể mình, khiến cho cả cuộc đời mình được thăng hoa, hướng tới chân thiện mỹ và thật sự an lạc, hạnh phúc.

Do đó, trong đời sống hàng ngày, việc thực tập đời sống hướng nội luôn làm cho mọi người yêu thương nhau nhiều hơn. Thế nên, Phật từng ca ngợi ai sống với lòng từ thì người đó đang có một trạng thái tâm thức đẹp nhất trên thế gian này. Vì thế, Phật thường khuyên nhủ mọi người hãy tu tập từ tâm, hay sống với lòng từ:

“Hãy tu tập từ tâm,

Trong tất cả thế giới,

Hãy tu tập tâm ý,

Không hạn lượng rộng lớn.

Phía trên và phía dưới,

Cũng vậy cả bề ngang,

Không hạn chế trói buộc,

Không hận, không thù địch”

(Tiểu bộ kinh - Kinh Từ bi)

Phật lại giảng tiếp:

“Khi đi hay khi đứng,

Khi ngồi hay khi nằm,

Lâu cho đến khi nào,

Khi đang còn tỉnh thức,

Hãy an trú niệm này,

Nếp sống này như vậy,

Được đời đề cập đến,

Là nếp sống tối thượng”

(Kinh Từ bi)

Cũng trong kinh Từ bi, Phật ví lòng từ như tình thương của người mẹ đối với đứa con một của mình. Ví dụ này thật sâu sắc và có ý nghĩa. Lòng từ mà Phật ca ngợi đâu có phải là đức hạnh cao vời của bậc Thánh, siêu việt thế gian này, ngoài tầm với của chúng ta. Mà trái lại, bạn sẽ thấy vô cùng gần gũi và thân thương, vì trong lòng mỗi người, có ai lại không có mẹ, lại chưa từng được lòng từ của mẹ ấp ủ, đùm bọc!

Nói như vậy để thấy, mọi người trong chúng ta đều có thể ứng dụng lòng từ vào cuộc sống hàng ngày, ngay nơi chúng ta đang sống và ngay bây giờ trong hiện tại. Ngay trong gia đình, trong ngôi nhà chúng ta ở, hãy yêu thương cha mẹ, con cháu mình với tình thương rộng mở; chồng hãy yêu thương vợ, và vợ cũng yêu thương chồng như vậy với tình thương rộng mở. Rồi với bạn bè gần xa, với mọi người,... không những thế với những con vật nuôi, thậm chí cả với cây cỏ trồng xung quanh nhà, hãy săn sóc chúng với tất cả tình thương yêu rộng lớn, một tình thương không giới hạn, không bến bờ.

Thế nên, sống trong một thế giới đầy khổ đau, khi con người thường xuyên phải đối diện với những cơn lốc vô thường, sự mất mát, sự hơn thua, cái có, cái không…, thì việc tu tập và ứng dụng tâm từ vào trong đời sống thường nhật là điều tất yếu. Nếu không như thế, bạn sẽ rơi vào sự chơi vơi, lạc lõng, mất quân bình về mặt tâm lý. Bạn cần phải có thái độ sống hoan hỷ, mở rộng cõi lòng, đón nhận tất cả mọi tình huống xảy ra và sẵn sàng chuyển hóa. Nghĩa là thay vì đau khổ buồn chán và than khóc, chán đời thì phải biết trải nghiệm thực tập hạnh từ, cũng như sự yêu thương để hướng tâm đi vào lộ trình sống thiện, sống hoan hỷ, sống an lạc. Trong một gia đình, nếu có một người con hiếu thuận với cha mẹ, hẳn nhiên dễ hòa hiếu với bà con lối xóm, những người cộng sự với mình. Người cha yêu thương con cái mình, thì không thể bỏ rơi con cái, cũng như khó mà bỏ rơi những người thân và những người khác xung quanh mình. 

Một người Phật tử thường xuyên đọc kinh Phật và thực hành theo lời Phật chỉ dạy thì sẽ dễ dàng cải thiện tâm mình theo hướng chân thiện mỹ. Lời dạy trong kinh hẳn nhiên tác động đến thân tâm chúng ta như liều thuốc kháng sinh, giúp loại trừ những độc tố tham, sân, si trong con người, đồng thời cũng là một liều thuốc bổ bồi dưỡng mọi căn lành trong tâm thức.

Đức Phật thường khuyên chúng ta không nên tư biện suông, đặc biệt là tư biện những vấn đề siêu hình, chỉ làm mất thời giờ, mà không có ích gì cho sự nghiệp giải thoát và giác ngộ. Hãy suy ngẫm về những câu sau đây trong kinh “niệm hơi thở vô, hơi thở ra”, chúng ta sẽ biết thế nào là ứng dụng Phật học vào đời sống:“Quán vô thường, tôi thở vô, quán vô thường, tôi thở ra... quán ly tham...”. Khi trải nghiệm về sự quán chiếu vô thường như thế, tâm thức tự thân sẽ hướng đến sự ly tham, rồi đến sự đoạn diệt, và sự từ bỏ.

Tham là gốc của khổ, ly tham tức là đoạn diệt gốc rễ của khổ. Cuối cùng là sự từ bỏ mọi vướng mắc, chấp thủ, là sự giải thoát.

Quán lòng từ cũng phải như vậy, nghĩa là sự trải nghiệm lòng từ dẫn đến một sự chuyển biến thật sự của tâm thức. Tâm thức từ bỏ chỗ hạn hẹp, vị kỷ chuyển biến thành rộng lớn, vô biên, trải rộng khắp bốn phương, trên dưới, như trong kinh Phật dạy.

Ứng dụng lòng từ không có nghĩa gì khác là mở rộng tâm thức, không phải hạn chế hay tiêu diệt tình cảm riêng tư như một vài người hiểu nhầm Phật giáo, mà phải mở rộng tình cảm đến chỗ bao quát mọi người, mọi vật. Kinh nghiệm cho thấy, càng mở rộng tình cảm bao nhiêu, thì tình cảm đó càng trong sáng bấy nhiêu, càng dễ cho con người chủ động, điều hòa bấy nhiêu. Trái lại, tình cảm càng hạn hẹp, càng khó cho con người điều hòa, hướng dẫn.

Đó thật sự là bí quyết của phương pháp điều tâm. Muốn điều tâm, đem lại sự an lạc cho tâm, thì hãy mở rộng tâm, mà mở rộng tâm, cụ thể và thực tế nhất là mở rộng lòng từ, bao quát hết mọi người, mọi vật, mọi chúng sanh.

Khi lòng từ được mở rộng và trải khắp thì con người mới có khả năng đón nhận khả tính tình yêu vô hạn, không còn giới hạn bằng sự chấp thủ và khát ái trong sự đối đãi phân biệt. Sự an lạc sẽ được an trú ngay lòng mình và có khả năng kết nối, lan truyền đến với mọi người xung quanh. Kinh nghiệm thực tế cho thấy, một người giữ tâm vắng lặng và nhiệt tâm tinh cần làm các việc thiện lành để hiến dâng cho đời thì chính bản thân họ được hạnh phúc và tác động đến người khác trong việc hướng tâm theo nếp sống hướng thiện. Kết quả, cá nhân đó không chỉ hiện tại lạc trú mà đời sau còn phước báu được sinh vào trú xứ thiện lành đúng như lời Phật dạy.

Trong Tăng chi bộ I, có bài kinh Hạt muối rất hay, cũng có ý nghĩa tương tự. Một ly nước bé nhỏ, thì một nhúm muối, cũng đủ làm cho nước trong ly mặn đến mức không uống được. Cũng như vậy, với một cái tâm hạn hẹp, bé nhỏ thì một chút đau khổ cũng đủ làm cho nó không chịu đựng được. Nhưng thay vì một ly nước nhỏ mà là cả nước sông Hằng rộng lớn, thì một nhúm muối bỏ vào có can gì. Với tâm từ mở rộng tới vô lượng, vô biên, thì có khó khăn gì mà vị Bồ-tát không thể vượt qua. Hãy đối đãi với mọi người, mọi vật với lòng từ rộng lớn, thì mọi công việc gì dù khó khăn đến đâu, chúng ta đều có thể làm được.

Nói tóm lại, mỗi khi lòng từ hóa hiện thì mọi tình cảm sẽ được chuyển hóa bằng trí tuệ. Mà có tình cảm nào cao quý hơn, rộng lớn hơn, lôi cuốn hơn là lòng từ, mà Phật Thích Ca từng ca ngợi là trạng thái tinh thần tốt đẹp nhất trên thế gian này.

Nếu nhận thức lòng từ được như vậy, thì việc thực hành và trang trải lòng từ trong cuộc sống hàng ngày của mỗi người đâu có phải chuyện xa vời, không làm được. Đến đây có thể nói, yêu và được yêu là điều hạnh phúc nhất trên đời mà bạn sẽ dang tay đón nhận.