Tết Nguyên Đán trong cung đình thể hiện nổi bật nhất, trang trọng nhất nghi thức của Tết Việt Nam xưa. Ngoài những nét cổ truyền và phổ biến như Tết trong dân chúng, Tết nơi cung đình mang dáng vẻ độc đáo riêng của sự tôn nghiêm và quyền lực.
Bước vào mùa xuân Kỷ Sửu này,
họa sĩ Thành Chương đã đi trọn một vòng hoa giáp. 60 năm trong cõi đời, nếm trải biết bao nhiêu nỗi nhân tình, thành công cũng nhiều và thị phi cũng lắm.
Gần Tết, nhất là vào những buổi sáng sớm se lạnh, sau khi thắp nhang lễ Phật, tôi thường lấy một đĩa nhạc xuân bất kỳ trên kệ, bật nhạc, ngồi vào chỗ quen thuộc và bắt đầu thả hồn mình lang thang cùng những giai điệu du dương. Không hiểu sao tôi luôn thích nghe lại những bản nhạc của một thời chiến tranh loạn lạc, thời mà cha mẹ con cái, anh em vợ chồng, tình nhân… phải chịu đựng sự ly tán - như một chấn thương tâm lý - qua nhiều cái Tết điêu linh, tàn tạ của một đất nước bị chia đôi.
Nam mô Bản Sư Thích Ca Mâu Ni Phật. Kính gửi: Chư tôn túc Hòa thượng, Thượng tọa, Ni trưởng, Ni sư, Đại đức, Tăng Ni, Phật tử Việt Nam ở trong nước và ở nước ngoài, Nhân dịp năm mới, Xuân Kỷ Sửu, thay mặt Ban Thường trực Hội đồng Chứng minh Giáo hội Phật giáo Việt Nam và nhân danh cá nhân, Tôi có lời kính chúc sức khỏe tới chư tôn túc Hòa thượng, Thượng tọa, Ni trưởng, Ni sư, Đại đức, Tăng Ni, quý vị Phật tử Việt Nam ở trong nước và ở nước ngoài năm mới an lạc, cát tường như ý, Phật sự viên thành.
Theo lệ cổ, Tết dựng cây nêu. Nêu là bày biện cái gì đó ra cho người ta thấy. Cây nêu là một trụ thiêng có công năng trấn giữ sự an toàn cho gia đình: bùa “Tứ tung ngũ hoành”, bùa Thái cực (bát quái) để trừ ma quỷ. Đó là sự mong cầu thần linh che chở trước những thế lực hắc ám luôn rình rập.
Tết Nguyên Đán là ngày hội cổ truyền lớn nhất, lâu đời nhất, có phạm vi phổ biến rộng nhất từ Mục Nam Quan đến Mũi Cà Mau và là ngày lễ tưng bừng, nhộn nhịp của cả dân tộc. Từ những thế kỷ trước, từ đời Lý - Trần – Lê, ông cha ta đã cử hành lễ Tết hàng năm một cách trang trọng.
Khi những chùm pháo hoa rực rỡ màu trùm lên bầu trời chào đón thời khắc giao thừa thiêng liêng cũng là lúc mọi người, mọi nhà cùng nhau hướng về bàn thờ tổ tiên, cùng nhau đi lễ cầu phúc, cầu an cho gia đình và bản thân.
Chữ Phúc trong lòng người ước vọng đầu năm thảy dân ta khôn thiếu cha Phúc. Tú Xương có câu đối:
Chiều ba mươi nợ hỏi tít mù
Co cẳng đạp thằng Bần ra cửa
Sáng mồng một rượu say túy lúy
Giơ tay bồng ông Phúc vào nhà
Từ xưa, thú chơi hoa vốn là một nét đẹp văn hóa, thể hiện tâm hồn phong phú, và nhu cầu thẩm mỹ của con người. Trồng hoa là để được vun vén, chờ đón cái đẹp của hoa và cũng là để gửi gắm tâm sự, tình cảm của lòng người trồng hoa, vậy nên mới có Khuất Nguyên yêu hoa Lan; Đào Tiềm trồng hoa Cúc; mới có Nguyễn Trãi “Hái cúc, hương lan, hương bén áo/Tìm mai, đạp nguyệt, tuyết xâm khăn”; và Cao Bá Quát cả một đời chỉ cúi đầu trước hoa Mai mà thôi (“Nhất sinh đê thủ bái mai hoa”).
Tết, hầu như gia đình nào cũng có mâm ngũ quả để chưng trên bàn thờ, bên cạnh bánh chưng xanh, lọ hoa, nến. Năm loại quả, mỗi quả một dáng vẻ và màu sắc riêng, hợp lại thành bức tranh sống động, vui mắt.
Người Việt vẫn quan niệm rằng, khi con người chết là chỉ mất đi phần xác, vong hồn của họ thì vẫn tồn tại, vẫn có thể viếng thăm, phò hộ người thân, cho dù người sống không nhìn thấy. Cũng vì vậy, việc thờ cúng ông bà là tập tục có từ cổ xưa. Nhiều người khi được hỏi về đức tin tâm linh vẫn nói là mình theo đạo thờ ông bà. Đức tin ấy được cụ thể hóa bằng bàn thờ tổ tiên trong mỗi gia đình Việt, không phân biệt giàu nghèo hay địa vị xã hội.
Chơi tranh là thú vui tao nhã ngày xuân. Đọc lại mấy khổ thơ trong bài Chợ Tết của cố nhà thơ Đoàn Văn Cừ mới biết thú chơi này đã gắn kết với người dân Việt từ bao đời:
Phong tục Người Việt Nam có tục hằng năm mỗi khi Tết đến lại trở về sum họp dưới mái ấm gia đình. Nhiều người muốn được khấn vái trước bàn thờ, thăm lại ngôi mộ hay nhà thờ tổ tiên. Nhiều người cũng muốn thăm lại nơi họ đã từng sinh sống với gia đình trong thời niên thiếu. Đối với nhiều người xuất thân từ nông thôn Việt Nam, kỷ niệm thời niên thiếu có thể gắn liền với giếng nước, mảnh sân nhà. "Về quê ăn Tết" đã trở thành thành ngữ chỉ cuộc hành hương về nơi cội nguồn.