Thực chất thì các hành giả thiền trong cả bốn oai nghi đi, đứng, ngồi, nằm (trừ khi đã ngủ say). Thực hành thiền bao gồm chỉ (định) và quán (tuệ). Có người chuyên thiền chỉ, có người chuyên thiền quán, có người quân bình cả chỉ và quán. Tập trung, chuyên chú vào đề mục cố định hay thấy rõ vô thường, sinh diệt với những gì đang hiện khởi (thân, thọ, tâm, pháp) là căn bản của chỉ và quán. Phát huy chánh niệm, tỉnh giác trong từng mỗi phút giây, nhất những lúc đi khất thực và du hóa là nền tảng của thiền.

“Một thời, Phật ở tại vườn Cấp Cô Độc, rừng cây Kỳ-đà, nước Xá-vệ. Bấy giờ, vào buổi sáng sớm, Tôn giả Xá-lợi-phất đắp y mang bát vào thành Xá-vệ khất thực. Khất thực xong trở về tinh xá, cất y bát, rửa chân xong; cầm tọa cụ vào trong rừng, tọa thiền nghỉ trưa. Sau khi tọa thiền xong, Tôn giả Xá-lợi-phất đến chỗ Phật, đảnh lễ dưới chân, rồi ngồi lui qua một bên. Bấy giờ, Đức Phật hỏi Xá-lợi-phất:

- Ngươi từ đâu lại?

Xá-lợi-phất đáp:

- Bạch Thế Tôn, con từ chỗ tọa thiền nghỉ trưa ở trong rừng lại.

Phật hỏi Xá-lợi-phất:

- Hôm nay ngươi nhập vào thiền nào mà an trú?

Xá-lợi-phất bạch Phật:

- Hôm nay con ở trong rừng, nhập an trụ thiền Không tam-muội.

Phật bảo Xá-lợi-phất:

- Lành thay! Lành thay! Xá-lợi-phất, hôm nay ngươi đã nhập thiền trú bậc thượng tọa mà tọa thiền. Nếu các Tỳ-kheo nào, muốn nhập thiền thượng tọa, thì phải học như vầy:

- Khi vào thành, khi đi khất thực, hoặc lúc ra khỏi thành, thì phải tư duy như thế này: ‘Hôm nay mắt ta thấy sắc, có khởi lên dục, ân ái, ái lạc, niệm tưởng, đắm nhiễm không?’. Này Xá-lợi-phất, Tỳ-kheo quán sát như vậy, nếu nhãn thức đối với sắc mà có ái niệm, đắm nhiễm, thì Tỳ-kheo này vì để đoạn ác bất thiện nên phải phát khởi quyết ý tinh cần, có khả năng buộc chặt ý niệm để tu học. Ví như có người bị lửa đốt cháy đầu và áo, vì muốn dập tắt hết lửa, nên phải phát khởi nỗ lực quyết tâm để dập tắt lửa. Tỳ-kheo này lại cũng phải như vậy, phải phát khởi quyết ý tinh cần, buộc chặt ý niệm để tu học.

- Nếu Tỳ-kheo khi quán sát, hoặc ở giữa đường, hoặc đi khất thực ở trong làng xóm, hoặc đi ra khỏi làng xóm, ngay trong lúc đó mà nhãn thức đối với sắc không có ái niệm, đắm nhiễm, thì Tỳ-kheo này ước nguyện bằng thiện căn hỷ lạc này, ngày đêm tinh cần cột niệm tu tập. Đó gọi là Tỳ-kheo đi, đứng, ngồi, nằm, với sự khất thực đã được thanh tịnh. Cho nên kinh này gọi là Thanh tịnh khất thực trụ.

Phật nói kinh này xong, Tôn giả Xá-lợi-phất nghe những gì Đức Phật đã dạy, hoan hỷ phụng hành”.

(Kinh Tạp A-hàm, quyển 9, kinh 236. Thanh tịnh khất thực trụ)

Pháp thoại này Đức Phật dạy về thiền quán mỗi khi đi khất thực, ra khỏi trụ xứ. Trừ mùa an cư, chư Tăng hàng ngày đều phải ra khỏi trụ xứ ít nhất một lần để khất thực. Đi vào làng mạc hoặc phố phường, sáu căn tiếp xúc với nhiều loại cảnh trần, nếu có ái nhiễm phải biết ngay để chuyển hóa, đoạn trừ. Quyết ý tinh cần để buộc chặt ý niệm, không cho tâm dao động, phóng dật. Nếu tâm không có ái nhiễm, sáu căn được làm chủ, tâm trong sạch và hỷ lạc, tâm thái này cũng phải rõ biết và tinh cần buộc niệm.

Thiền này Đức Phật gọi là Thanh tịnh khất thực trụ (an trú tâm trong sạch khi khất thực), thiền trú bậc Thượng tọa. Pháp tu này ứng dụng trong bốn oai nghi đi, đứng, ngồi, nằm; mọi lúc và mọi nơi. Chú tâm cảnh giác, chánh niệm tỉnh giác, biết rõ toàn bộ thân tâm (thân, thọ, tâm, pháp), vạn pháp đều sinh diệt, vô thường. Buông xả mọi dính mắc, tâm trong sạch và sáng tỏ với hiện tiền chính là thiền. Vì thế, ngoài lúc ngồi thiền yên lặng, quán tâm và làm chủ tâm trong lúc du hóa, khất thực cần đặc biệt chú trọng.