Kiểm tra và trao trả các bảo vật Piprāhwā dưới sự chứng kiến của Tăng Ni và Phật tử tại Bảo tàng Quốc gia Delhi - Ảnh: Bộ Văn hóa Ấn Độ

Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi gọi đây là “một ngày hoan hỷ cho di sản văn hóa của Ấn Độ” và khẳng định rằng mọi người dân Ấn Độ đều có thể tự hào vì những di vật liên quan đến xá-lợi thiêng liêng của Đức Phật đã trở về nhà.

Bộ sưu tập này chính là những báu vật được người xưa chôn cùng với những mảnh xá-lợi xương của Đức Phật ở bảo tháp Piprāhwā, có vai trò như những lễ vật quý giá dùng để cúng dường xá-lợi và bảo tháp thiêng liêng. Hành động dâng cúng ấy không chỉ để tạo công đức (puṇya) với hy vọng được tái sinh vào các cõi lành, mà còn là biểu hiện của lòng thành kính và biết ơn sâu sắc đối với Đức Phật.

Hành trình lưu lạc từ thời thuộc địa

Những di vật này được khai quật vào năm 1898 tại bảo tháp Piprāhwā, ngày nay thuộc quận Siddharthnagar, bang Uttar Pradesh, gần với biên giới Nepal và được xem là khu vực gần nơi Đức Phật Thích Ca Mâu Ni đã đản sinh. Cuộc khai quật do William Claxton Peppé, một sĩ quan thuộc địa người Anh, chỉ đạo và đôn đốc thực hiện. Trong cuộc tìm kiếm sâu bên dưới bảo tháp này, Peppé đã phát hiện ra các chiếc bình cổ đựng xá-lợi. Trong đó, ngoài những mảnh xá-lợi (śarīra) xương của Đức Phật thì còn có rất nhiều viên đá quý, bao gồm thạch anh tím, san hô, hồng ngọc, ngọc trai, pha lê núi, vỏ sò và vàng, được chế tác thành chuỗi hạt, mặt dây chuyền và được đặt cùng nhau trong các bình xá-lợi. Ước tính những bảo vật này có niên đại vào khoảng giữa năm 240 và 200 TTL, thuộc Đế chế Mayura, thời đại Asoka.

Sau đó, phần xá-lợi xương của Đức Phật đã được gửi tặng cho quốc vương Phật tử của Thái Lan, phần lớn số châu báu được chuyển tới Bảo tàng Hoàng gia (nay là Bảo tàng Ấn Độ) tại Calcutta, và khoảng 20% phần đá quý (khoảng 334 bảo vật) đã được gia đình Peppé giữ lại làm tài sản cá nhân. Theo lời Chris Peppé, hậu duệ của William Claxton Peppé, “những bảo vật này được truyền lại từ ông chú của tôi, ông ấy đã tặng cho con trai ông ấy, rồi vào năm 2013, chúng được chuyển cho tôi và hai người anh em họ”. Chính ông Chris đã tiến hành nghiên cứu sâu hơn về các bảo vật của gia đình này, và sau cùng là quyết định đưa chúng ra đấu giá.

Bộ sưu tập các bảo vật được bán đấu giá tại Sotheby’s vào đầu năm nay. Nhưng sau đó kế hoạch đã bị hoãn lại vì sự lên tiếng từ phía Ấn Độ - Ảnh: Sotheby’s

Các bảo vật liên quan đến xá-lợi xuất hiện trên sàn đấu giá quốc tế

Tháng 5-2025, thông tin về việc các bảo vật Piprahwa xuất hiện trong danh sách đấu giá của nhà đấu giá danh tiếng Sotheby’s tại Hồng Kông đã khiến nhiều tổ chức Phật giáo và giới chức Ấn Độ lập tức lên tiếng phản ứng. Trên trang web chính thức của Sotheby’s, bộ sưu tập được mô tả là: “Những viên ngọc Piprahwa xuất hiện lần đầu tiên tại Hồng Kông. Cuộc phát hiện vào năm 1898 tại miền Bắc Ấn Độ, nơi mà những viên ngọc này được chôn cùng với xá-lợi xương của Đức Phật lịch sử, được xem là một trong những phát hiện khảo cổ vĩ đại nhất mọi thời đại”.

Ngay lập tức, Bộ Văn hóa Ấn Độ đã ra thông cáo pháp lý yêu cầu Sotheby’s hoãn cuộc đấu giá, bởi họ cho rằng những xá-lợi này là “di sản tôn giáo và văn hóa bất khả xâm phạm của Ấn Độ và cộng đồng Phật giáo toàn cầu” và cần được xem như “một phần liên quan gắn liền với kim thân thiêng liêng của Đức Phật”.

Ông Vivek Aggarwal, Thư ký Bộ Văn hóa Ấn Độ, chia sẻ với báo giới: “Bộ Văn hóa thậm chí còn gửi thông báo từ Đơn vị Tình báo Tài chính (FIU) đến Sotheby’s, cảnh báo rằng nếu tiếp tục cuộc đấu giá, hành động này có thể cấu thành tội phạm tài chính”.

Ngoại giao – pháp lý – văn hóa đồng loạt vào cuộc

Cuộc đấu giá vốn dự kiến tổ chức vào ngày 7-5 đã bị hoãn lại. Ngày 2-5, Bộ trưởng Văn hóa Gajendra Singh Shekhawat cũng đã trực tiếp nêu vấn đề với bà Lisa Nandy, Bộ trưởng Văn hóa Anh, yêu cầu Chính phủ Anh can thiệp khẩn cấp. Tuy nhiên, phía Anh từ chối hỗ trợ, cho rằng đây là thuộc bộ sưu tập cá nhân và nằm ngoài thẩm quyền can thiệp.

Không lùi bước, Chính phủ Ấn Độ đã nhanh chóng triển khai một chiến lược “công – tư kết hợp” đầy táo bạo. Bộ Văn hóa chủ động làm việc với các đối tác tư nhân tiềm năng, và một tên tuổi nổi bật đã bước vào câu chuyện về xá-lợi: Tập đoàn Godrej.

Chư Tăng và các quan chức cấp cao của Ấn Độ tụng kinh cầu nguyện trong buổi lễ - Ảnh: The Times of India

Doanh nhân Pirojsha Adi Godrej, Giám đốc điều hành Tập đoàn Godrej Industries, một người có “niềm quan tâm cá nhân đến nghệ thuật và văn hóa”, đã chủ động liên lạc với Sotheby’s sau khi biết tin từ báo chí. Một cuộc họp giữa đại diện Chính phủ, Sotheby’s và ông Godrej đã diễn ra, và một biên bản ghi nhớ (MoU) được ký kết vào ngày 24-7-2025. Tổ chức đấu giá Sotheby’s cho biết họ rất vui mừng khi tạo điều kiện cho sự trở lại Ấn Độ của các bảo vật, sau hai tháng đàm phán giữa những người thừa kế của Peppé, Delhi và Godrej.

Theo thỏa thuận này thì toàn bộ bộ sưu tập sẽ được đưa về Ấn Độ. Trong ba tháng đầu tiên, các bảo vật sẽ được trưng bày tại Bảo tàng Quốc gia New Delhi. Trong 5 năm tiếp theo, phần lớn hiện vật sẽ được cho mượn để tiếp tục trưng bày tại đây và phần còn lại sẽ được đặt tại một thiết chế văn hóa mới tại Mumbai do Quỹ Godrej xây dựng. Từ đây, không một cá nhân nào được sở hữu; không được bán lại; không được đưa ra khỏi Ấn Độ nếu không có sự chấp thuận của Chính phủ.

Bộ trưởng Shekhawat nhận định: “Đây là một trường hợp điển hình của mô hình đối tác công – tư (PPP) trong việc thu hồi cổ vật Ấn Độ.” Ông cũng bổ sung thêm: “Một phần lớn bộ sưu tập được mua lại sẽ được cho Bảo tàng Quốc gia mượn trong 5 năm, trước thời gian đó thì toàn bộ bảo vật sẽ được trưng bày trong vòng 3 tháng đầu tiên”.

Nghi lễ đón tiếp thiêng liêng đối với sự trở về của bảo vật

Tối 30-7-2025, những bảo vật được chuyển bằng chuyên cơ từ Hồng Kông đến Mumbai, rồi sáng hôm sau được đưa về New Delhi. Các di vật thiêng liêng của Piprāhwā được đựng trong một chiếc hộp và đã được Bộ trưởng Văn hóa Gajendra Singh Shekhawat đón nhận tại một khu vực kỹ thuật của sân bay Delhi. Sau đó, tại Bảo tàng Quốc gia Delhi, một buổi lễ tiếp nhận trang trọng đã diễn ra với sự tham dự của các quan chức cấp cao và đông đảo chư Tăng Phật giáo. Tiếng tụng kinh vang vọng, nghi lễ tôn nghiêm của chư Tăng và hàng trăm Phật tử hiện diện đã tạo nên bầu không khí linh thiêng khi những bảo vật thiêng liêng được an vị trang trọng vào khu trưng bày.

Shri Gajendra Singh Shekhawat, Bộ trưởng Văn hóa và Du lịch Ấn Độ cúng dường hoa lên các bảo vật Piprahwa - Ảnh: uk.news.yahoo.com

Thủ tướng Modi cho biết: “Việc các bảo vật liên quan đến xá-lợi thiêng liêng của Đức Phật Bhagwan trở về sau 127 năm là niềm tự hào lớn lao. Những xá-lợi này thể hiện mối liên hệ sâu sắc giữa Ấn Độ và Đức Phật cùng giáo lý cao quý của Ngài. Sự kiện này cũng cho thấy cam kết của chúng ta trong việc gìn giữ và bảo vệ các khía cạnh khác nhau của nền văn hóa huy hoàng của đất nước.”

Pirojsha Godrej, Phó Chủ tịch điều hành của Tập đoàn Công nghiệp Godrej, cho biết: “Chúng tôi vô cùng vinh dự được đóng góp cho thời điểm lịch sử này. Đá quý Piprāhwā không chỉ là đồ tạo tác, mà chúng còn là biểu tượng vượt thời gian của hòa bình, lòng trắc ẩn và di sản chung của nhân loại”.

Các bảo vật được làm lễ và cúng dường tại Bảo tàng Quốc gia Delhi - Ảnh: The Times of India

Cuộc hồi hương của những bảo vật liên quan đến xá-lợi Piprāhwā không chỉ là sự trở về của những hiện vật khảo cổ quý giá, mà còn là sự trở về của ký ức, của niềm tin, và của một phần linh thiêng trong tâm thức người Phật tử toàn cầu. Như Bộ trưởng Shekhawat khẳng định: “Chúng ta không chỉ bảo tồn di sản, mà còn khôi phục lại lòng tự hào và danh dự cho một nền văn minh đã từng soi đường cho cả thế gian”.