Ngày 22-9-2022 tại chùa Đại Từ Ân (Đan Phượng, Hà Nội), Phân viện Nghiên cứu Phật học Việt Nam tại Hà Nội đã tổ chức lễ ra mắt Trung tâm Tư liệu Phật giáo Việt Nam thuộc Viện Nghiên cứu Phật học Việt Nam. Quang lâm tham dự sự kiện có Hòa thượng Thích Gia Quang - Phó Chủ tịch Hội đồng Trị sự; Hòa thượng Thích Quảng Tùng - Phó Chủ tịch Hội đồng Trị sự GHPGVN cùng đông đảo Chư tôn đức Tăng Ni. Về phía quan khách, có sự hiện diện của ông Lê Minh Khánh - Vụ trưởng Vụ Phật giáo Ban Tôn giáo Chính phủ; GS.TS Lê Mạnh Thát, đến từ TP HCM; GS.TS Đinh Khắc Thuân, Viện Nghiên cứu Hán Nôm, GS.TS Nguyễn Hồng Dương - Nguyên Viện nghiên cứu Tôn giáo, PGS.TS Trần Thị Kim Oanh - Trưởng bộ môn Tôn giáo học - Đại học quốc gia Hà Nội…

Hòa thượng Thích Gia Quang chúc mừng Thượng tọa Thích Tiến Đạt

Đem lại lợi ích to lớn trên nhiều phương diện

Phát biểu tại lễ ra mắt Trung tâm tư liệu Phật giáo Việt Nam, Hòa thượng Thích Gia Quang chia sẻ, Phật giáo Việt Nam kể từ khi được truyền bá, lan tỏa và phát triển đến nay đã trải qua hơn hai thiên niên kỷ, trong quá trình đó, mỗi một giai đoạn đều có những thành tựu, mốc son phát triển và những dấu ấn riêng. Cụ thể là những di sản vật thể, phi vật thể quý báu đại diện cho các thời kỳ phát triển của Phật giáo Việt Nam.

Đó là tập hợp những di sản như kinh sách, hệ thống các cơ sở thờ tự, cảnh quan kiến trúc, mỹ thuật biểu tượng, di văn, di vật, văn hóa, văn học, pháp khí… Có thể nói nguồn tư liệu liên quan đến Phật giáo là hết sức phong phú, đa dạng, bao gồm nhiều loại hình có giá trị biểu tượng, giá trị lịch sử, khảo cổ… đối với Phật giáo nước nhà.

Hòa thượng Thích Gia Quang phát biểu khai mạc

“Tuy nhiên, trải qua bao phen binh lửa, thiên tai thời tiết nhiều tư liệu đã bị hư hỏng, mất mát. Nhiều chùa xưa, kinh sách, khoa cúng các tổ, bia đá đã bị mai một nhiều. Chính vì những lý do trên mà cần thiết phải có một Trung tâm tư liệu có đủ nguồn lực và ý chí quyết tâm để sưu tầm các nguồn tư liệu Phật giáo, nhằm phát hiện, lưu giữ những gì đang còn, phát hiện và tái tạo, khôi phục những gì có thể làm được trên cơ sở khoa học và thực tiễn”, Hòa thượng Thích Gia Quang bày tỏ.

Theo Hòa thượng Thích Gia Quang, các nguồn tư liệu về Phật giáo Việt Nam là di sản lịch sử, văn hoá, tín ngưỡng, tâm linh rất quan trọng. Đây là nguồn tài sản tri thức lớn của các bậc tôn túc tiền bối qua các thời kỳ đã dày công để lại, chứa đựng nhiều lớp thông tin có giá trị to lớn về văn hóa, tôn giáo, xã hội, tín ngưỡng, văn hiến, lịch sử, kiến trúc... “Việc thu thập, lưu trữ bảo tồn và khai thác, phát huy giá trị của khối tư liệu đó sẽ mang lại những lợi ích to lớn trên nhiều phương diện, góp phần vào việc hoằng dương Phật pháp, lưu giữ và phát huy truyền thống văn hiến và giá trị to lớn của văn hóa Phật giáo nói riêng, văn hóa dân tộc nói chung”, Hòa thượng Thích Gia Quang nhấn mạnh.

Ban Điều hành Trung tâm do Thượng tọa Thích Tiến Đạt làm Giám đốc

Được sự đồng ý của Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Viện Nghiên cứu Phật học Việt Nam, Phân viện Nghiên cứu Phật học Việt Nam tại Hà Nội đã Quyết định thành lập Trung tâm Tư liệu Phật giáo Việt Nam thuộc Phân viện Nghiên cứu Phật học Việt Nam tại Hà Nội. Trung tâm có nhiệm vụ sưu tầm, bảo quản, kết nối để sưu tầm, tập hợp, nghiên cứu các nguồn tư liệu đang tản mác nhiều nơi ở trong nước cũng như ở nước ngoài. Xây dựng kho dữ liệu, nguồn tư liệu Phật giáo phục vụ việc cung ứng, khai thác, đối chiếu, tra cứu…phục vụ cho công tác nghiên cứu, học thuật, phát huy giá trị to lớn của tư liệu Phật giáo nước nhà để phục vụ cho hiện tại và mai sau.

Thượng tọa Thích Tiến Đạt phát biểu

Chia sẻ những ấp ủ từ khi hình thành ý tưởng thiết lập Trung tâm Tư liệu Phật giáo, Thượng tọa Thích Tiến Đạt, Viện chủ Đại Từ Ân - người vừa nhận lãnh nhiệm vụ Giám đốc Trung tâm tư liệu Phật giáo Việt Nam cho biết, trước đây tư liệu Phật giáo Việt Nam đã được một số tổ chức, cơ quan nghiên cứu và các cá nhân sưu tầm, xuất bản và số hoá như: Thư viện Huệ Quang, Trung tâm Văn hóa Phật giáo Liễu Quán, Trung tâm Pali học, Trung tâm Phật học Sanskrit, Trung tâm dịch thuật Hán Nôm Huệ Quang, Trung tâm nghiên cứu Phật giáo Hán truyền, Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng thiền học Nam Truyền, Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng thiền học Bắc Truyền, Trung tâm Nghiên cứu Phật giáo Việt Nam, Trung tâm Nghiên cứu Văn học Phật giáo Việt Nam, Trung tâm Nghiên cứu Nữ giới Phật giáo, Trung tâm Nghiên cứu Tôn giáo, Viện Trần Nhân Tông… Những đơn vị này mặc dù đã có quan tâm sưu tầm tư liệu, nhưng công tác sưu tầm mới chỉ dừng lại ở phạm vi số hóa kinh sách, in dập bia ký, số hóa hiện vật…

Hiện vật và thư tịch trưng bày tại Trung tâm

Ngoài các nguồn tư liệu được lưu trữ tại một số trung tâm, cơ sở lưu trữ hiện nay ở trong nước, tình hình sưu tầm, thu thập và khai thác các tư liệu Phật giáo Việt Nam đang bộc lộ một số bất cập như: Chưa khảo sát và sưu tầm được nhiều nguồn tư liệu nội sinh quý hiếm của Việt Nam, đặc biệt là tư liệu còn bảo quản tại các chùa và tịnh thất, tư gia, các cá nhân. Sự phân tán của các nguồn tư liệu Phật giáo Việt Nam ở nhiều vùng trên cả nước. Còn nhiều nguồn tư liệu nước ngoài về Phật giáo Việt Nam chưa được khảo sát và sưu tầm.

“Ý tưởng tập hợp và hệ thống hóa tư liệu Phật giáo bài bản quy mô cấp độ quốc gia đã ấp ủ từ lâu, nay mới đủ duyên để cùng bắt tay triển khai thực hiện trên thực tế. Trung tâm tư liệu Phật giáo Việt Nam có nhiệm vụ sưu tầm, bảo quản, kết nối để sưu tầm, tập hợp, nghiên cứu các nguồn tư liệu đang tản mác nhiều nơi ở trong nước cũng như ở nước ngoài”, Thượng tọa Thích Tiến Đạt nói.

Hơn 50.000 tư tiệu đã quy tập về đây

Đã quy tập được hơn 50 nghìn tư liệu

Thời gian qua, quá trình tập hợp tư liệu ban đầu để thiết lập Trung tâm tư liệu Phật giáo Việt Nam, đến nay đã có hơn 10.000 đầu dữ liệu tư liệu đã được sưu tầm, quy tập và biên mục. Hiện đang có 50.000 dữ liệu tư liệu đã được sưu tầm, nhưng chưa được biên mục, sẽ được tiếp tục biên mục trong thời gian tới. Trung tâm Tư liệu Phật giáo Việt Nam, trước mắt có trên 120 thành viên, cộng tác viên tham gia thực hiện các nhiệm vụ chuyên môn về công tác sưu tầm, tái tạo, khảo cổ, bảo quản - lưu trữ, nghiên cứu và khai thác dữ liệu, tư liệu Phật giáo, đặc biệt và trước hết là nguồn tư liệu về Phật giáo các tỉnh miền Bắc.

Học giả Lê Mạnh Thát phát biểu tại lễ ra mắt

Thượng tọa Thích Tiến Đạt cho hay, Trung tâm Tư liệu Phật giáo đề ra nhiều nhiệm vụ trong thời gian tới. Một là, xây dựng kho dữ liệu, nguồn tư liệu Phật giáo phục vụ việc cung ứng, khai thác, đối chiếu, tra cứu… phục vụ cho công tác nghiên cứu, học thuật, phát huy giá trị to lớn của tư liệu Phật giáo nước nhà để phục vụ cho hiện tại và mai sau. Hai là, tập hợp kinh điển, tư liệu của Phật giáo Việt Nam, bao gồm cả chính tạng và tục tạng. Ba là, nghiên cứu bảo quản tư liệu: Phát triển hệ thống tủ chống ẩm có thiết bị đo lường, chống côn trùng, chống cháy, chống ẩm. Thứ tư, kêu gọi quá trình ấn tống kinh sách; thành lập phòng ký gửi tư liệu tại Trung tâm dành cho những nơi không có điều kiện bảo quản tập hợp về. Năm là, số hóa biên mục tư liệu Phật giáo, bao gồm đầy đủ kiến trúc, tượng, hoành phi, câu đối, sách - tư liệu giấy, văn bia, minh chuông… Sáu là, lan tỏa kiến thức về di sản, với việc lập danh bạ các chùa trên internet, với đầy đủ thuyết minh từ lịch sử, kiến trúc, hành trang chư tăng của các chùa đó. Bảy là, số hóa các ngôi chùa cổ. Tám là, nghiên cứu và cung cấp phần mềm dịch tự động từ văn bản Hán - Nôm sang chữ quốc ngữ với việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo. Chín là, khôi phục và bảo tồn giá trị mộc bản tại các chùa, khắc in lại mộc bản bằng công nghệ mới, cung cấp phương án bảo quản phù hợp. Ngoài ra, Trung tâm còn hướng đến nhiều hoạt động khác.

Vụ trưởng Vụ Phật giáo Ban Tôn giáo Chính phủ Lê Minh Khánh chúc mừng

Phát biểu tại buổi lễ, Vụ trưởng Vụ Phật giáo Ban Tôn giáo Chính phủ Lê Minh Khánh đánh giá cao sự ra đời của trung tâm này. Ông Khánh nhận định: Với lịch sử Phật giáo Việt Nam trải qua hơn hai nghìn năm, nhưng tư liệu về Phật giáo Việt Nam qua bao nhiêu năm tháng do chiến tranh, do thời tiết và thiên tai, và cả nguyên nhân chủ quan, khiến đã vắng bóng, mai một đi nhiều. Thời gian qua, Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã tích cực tập hợp các tư liệu liên quan đến Phật giáo Việt Nam, nhiều tư liệu đã được ấn tống, xuất bản. “Sự ra đời của Trung tâm Tư liệu Phật giáo hiện đã làm được rất nhiều việc, truy tập và bên mục được khối tư liệu đồ sộ, cùng với đó số hóa các tư liệu Phật giáo với khối lượng công việc rất lớn. Đó là kết tinh trí tuệ của Tăng Ni Việt Nam. Thay mặt Ban Tôn giáo Chính phủ, tôi ghi nhận thành quả, đóng góp của Trung tâm góp phần cho thế hệ sau, với tôn giáo Việt Nam và xã hội Việt Nam”, ông Khánh nói.

Chư tôn đức tham dự

Ông Lê Minh Khánh cho rằng, thực tế tại Việt Nam hiện nay nếu có thể tập hợp được các nguồn tư liệu liên quan đến Phật giáo để xây dựng một trung tâm quy mô sẽ tạo nên sức mạnh tri thức tổng hợp về Phật giáo Việt Nam. Điều này không chỉ cần thiết cho cộng đồng học giả, các chùa ở trong nước sử dụng thuận tiện mà còn thu hút cộng đồng quốc tế đến khai thác, qua đó góp phần phát triển Phật giáo Việt Nam và ngành tôn giáo học, làm cho thế giới biết nhiều hơn đến Việt Nam.

“Các đề án của Trung tâm Tư liệu Phật giáo Việt Nam cần nhân lực, vật lực và tài lực rất lớn. Chúng tôi kêu gọi các nhà quản lý, các viện, các trường cùng chung tay góp sức vào hoạt động này để xây dựng Trung tâm tư liệu Phật giáo ngày càng lớn mạnh, đóng góp cho lợi lạc quần sinh và cho đất nước”, ông Khánh bày tỏ.